Emir Sadettin Köpek Kimdir ?
Sadettin Köpek; Anadolu Selçuklu Devleti’nde vezirlik ve baş mimarlık görevlerinde bulunmuştur. II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve babası I. Alaeddin Keykubad dönemlerinde etkin bir rol oynayan Sadettin Köpek, devlet yönetiminde önemli bir söz hakkına sahip olmuştur.
Sadettin Köpek’in Soyadının Anlamı
Maliki mezhebi açısından Köpek, manevi açıdan temiz bir hayvan olarak değerlendirilmektedir. Bu isim, muhtemelen bu özellikten dolayı verilmiştir ya da “Kupeg” kelimesinin zamanla “Köpek” halini alması sebebiyle oluşmuştur.
Bazı araştırmacılar, Arapça yazıtlarda yer alan “Köpek” kelimesinin “b” harfi ile yazılmasından ötürü ismin Kübek veya Köbek olabileceğini öne sürse de, bu durumun Arapçadaki “p” harfinin yokluğu ile ilgili olduğu açıktır.
Sadettin Köpek’i Yakından Tanıyalım
Sadettin Köpek; I. Alaeddin Keykubad’ın 1237 yılında vefat etmesinin ardından, I. Alaeddin’in oğulları arasında çıkan taht kavgalarında II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in yanında yer almıştır.
Bu süreçte Köpek, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in iki kardeşini ve annesini öldürtmüştür. Ardından, Keyhüsrev’in kardeşine destek verdikleri gerekçesiyle Harzemşahların Anadolu’daki bazı liderlerini hapsedip, Selçukluların Moğol istilasına karşı zayıflamasına sebep olmuştur.
Sadettin Köpek’in daha fazla güçlenmesinden endişelenen II. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1239 yılında onu öldürtmüştür. Mezarı, Konya’nın Ilgın ilçesinde bulunmaktadır.
Sadettin Köpek’in, 1235-1236 yıllarında Konya ile Aksaray arasında inşa ettirdiği Zazadin Hanı, günümüzde büyük ölçüde korunmuştur.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin veziri olarak uzun yıllar ordu komutanlığı yapmış olan Köpek, Eyyubîler ile Selçuklular arasında 1226 yılında yapılan savaşta komuta etmiştir. Kubâdâbad Sarayı ve Zazadin Han gibi yapıların inşasında rol oynamış, Alanya’nın kuruluşunda önemli katkılar sağlamıştır. Alaettin Keykubad döneminin sona ermesinin ardından, İzzettin Kılıç Arslan’ı engelleyerek II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in tahta çıkmasını sağlamıştır.
Başkomutanlık görevindeyken, kendisine muhalif olanları ortadan kaldırmış, 1238 yılında Sümeysât’ı Eyyubîlerden almıştır. Vezir Sadeddin Köpek’in iktidarının artmasından korkan II. Gıyaseddin Keyhüsrev, bir ziyafet sırasında onu öldürmek için plan yapmıştır.
İlk olarak I. Alaeddin Keykubad’ın döneminde önemli bir görevi bulunmayan Sadeddin Köpek, II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde etkili olarak devlet yönetiminde söz sahibi olmuştur. Sadeddin Köpek, I. Alaeddin Keykubad’ın ölümünden sonra II. Gıyaseddin Keyhüsrev’e destek vermiş, onun iktidarına katkı sağlamıştır. Ancak, Keyhüsrev’in tahta çıkması için iki kardeşi ve annesini öldürtmüştür. Sonuç olarak, Selçuklular, Anadolu’daki liderlerin ortadan kaldırılmasından dolayı Moğol istilasına karşı zayıf kalmışlardır.
Sadeddin Köpek; Selçuklu hükümdarlarının başveziri olarak görev yapmış, Türk kaynaklarında entrikacı ve hırsız biri olarak tanımlanmıştır. Mimarlık ve nakkaşlık da yapmıştır. 1238 yılında sarayda yapılan bir cinayet sonucu öldürülmüştür.
Sadettin Köpek Neden Öldürüldü ve Nasıl Öldü?
Sadettin Köpek neden öldürüldü? Bu sorunun pek çok cevabı olabilir ancak, tarihi kaynaklara dayanarak aşağıdaki açıklamayı yapmak mümkündür:
Moğolların Anadolu’ya saldırılarının arttığı bir dönemde, Sultan I. Alaeddin Keykubad Kayseri’de vefat eder (1237). Keykubad, ölmeden önce küçük oğlu İzzeddin Kılıç Arslan’ı veliaht olarak belirler fakat dönemin sadık veziri Sadeddin Köpek’in desteğiyle, Keykubad’ın yerine büyük oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev tahta çıkar.
Sadeddin Köpek, Anadolu’daki güçlü emirleri kullanarak, İzzeddin Kılıç Arslan’ı taht mücadelesinde kolayca saf dışı bırakmıştır. Keyhüsrev’in tahta çıkmasında etkili olan Köpek, devlet yönetiminde büyük bir güce sahip hale gelmiştir. Emir Sadeddin’in gerçek amacı ise Sultan Keyhüsrev’i de etkisiz hale getirip kendi sultanlık hayalini gerçekleştirmektir. Keyhüsrev’i tahta çıkmasında sağladığı kolaylığı kullanarak onu devirmek istemekte fakat dikkat edilmesi gereken bir durum vardır: o da Köpek’in Selçuklu soyundan olmamasıdır. Bu durumu aşmak için anne tarafından Selçuklu kökenli olduğuna dair söylentiler yayıp, durumu lehe çevirmeye çalışır. II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in bunu fark etmesi üzerine, Sadeddin Köpek’i ortadan kaldırmak için Sivas subaşısı Hüsamettin Karaca’yı görevlendirmiştir.
Emir Sadeddin Köpek Nasıl Öldü:
Hüsamettin, Köpek’i davet ederek bir ziyafet düzenler, yemekte Karaca’nın adamları Emir Sadeddin Köpek’i öldürür. Sadeddin Köpek, 1239 yılında öldürülmüştür.
Farklı Bir Kaynaktan Sadettin Köpek
Sultanı dilediği gibi yönlendiren Sadeddin Köpek, diğer devlet adamları ve emîrler tarafından korku ile izleniyordu. Bu süreçte önemli bir görevi olmamasına rağmen, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kaderini etkileyecek olan emir Celâleddin Karatay, bu korku yüzünden görevini bırakıp kenara çekilmiştir.
Gücü günlük olarak artsa da, siyasi ve askeri başarıları sınırlı kalan Köpek, kendini yüceltmek için ordunun başına geçerken, Eyyûbîler’in kontrolündeki Sümeysât (Samsât) Kalesi’ni kuşatma girişiminde bulunmuştur. Kalenin yöneticileri, kendilerine uğur saydıkları meşhur haçlarına dokunulmadığı sürece direniş göstermeden kaleyi teslim etmişlerdir (Zilkade 635 / Haziran-Temmuz 1238). Bu dönem zarfında, çevrede bulunan diğer bazı kaleleri de ele geçirmiştir.
Sadeddin Köpek, sefer dönüşü, daha önce kendisinin suçsuz yere itham ettiği eski emir Hüsâmeddin Kaymerî’yi Malatya’da tutuklatıp mallarına el koymuştur. Sümeysât’ın alınmasının ardından gücü bir kat daha artan Köpek, başarılı bir askeri lider ve kıdemli bir devlet adamı olan Kemâleddin Kâmyâr’ı Konya yakınlarında Gâvele (Gevele) Kalesi’ne göndermiş ve orada öldürtmüştür. Bu olaydan sonra II. Gıyâseddin Keyhüsrev’i de saf dışı bırakıp Selçuklu tahtını ele geçirmek için planlar yapmaya başlamıştır. Ancak bunun için Selçuklu ailesine ait olduğunu ispatlaması gerekmekteydi. Köpek, bu konuda da bir çözüm yolu aramış; annesi Şehnaz Hatun’un Sultan I. Gıyâseddin Keyhüsrev ile gayri meşrû bir ilişkisi olduğunu, I. Gıyâseddin’in ölümünden iki ay önce başka biriyle evlendiğini ve kendisinin de bu nikâhtan yedi ay sonra doğduğunu, yani I. Gıyâseddin Keyhüsrev’in gayri meşrû çocuğu olduğunu iddia etmiştir.
Sadettin Köpek’in Öldürülmesi
Öte yandan, devletin kötü gidişatını sultana yükleyip, onun Abbâsî halifeleri sancağını değiştireceği ve Abbâsîler’i tanımayacağı yönünde söylentiler yaymaya başlamıştır. Bu iddialar, sultanın ve halkın tepkisini çekmiştir. Sadeddin Köpek’i ortadan kaldırmaya karar veren sultan, çok güvendiği bir hizmetçisini gizlice Sivas Subaşısı Hüsâmeddin Karaca’ya gönderip Sadeddin Köpek’in öldürülmesini istemiştir. Hüsâmeddin, Kubâdâbâd Sarayı’nda sultanın yanına gitmeden önce Sadeddin Köpek’e misafir olarak güvenini kazanmaya çalışmış ve kendisinin sultanın hizmetine girmek istediğini belirtmiştir. Köpek, Hüsâmeddin’in itibarı arttıkça ona güven beslemeye başlamıştır. Ancak, bir ziyafet sırasında Hüsâmeddin Karaca Köpek’i öldürme girişiminde bulunmasına rağmen başarılı olamamıştır. Bu esnada, Emîr-i alem Togan’ın kılıç darbesiyle yaralanan Köpek son kaçışını sultanın şaraphanesine yapmış, burada şarap dâhisi ve adamları tarafından öldürülmüştür. Cesedi, demir bir kafes içine konarak Kubâdâbâd Sarayı’nın kale burcuna asılmıştır (muhtemelen Cemâziyelevvel 636 / Aralık 1238).
Sadettin Köpek Nasıl Birisidir?
Sadeddin Köpek hakkında geniş bilgi veren İbn Bîbî, onun halka iyi davrandığını, mazlumlara yardım edip zalimleri sert bir şekilde cezalandırdığını, tarım sahiplerinin çiftçilerden haksız vergi almasını engellediği için çok sevildiğini, cömert ve neşeli bir karaktere sahip olduğunu belirtmektedir. Ancak Köpek’in Hârizmlilere karşı izlediği yanlış politikalar ve değerli devlet adamlarını öldürtmesi, devletin temellerini sarstığı için Anadolu Selçuklu tarihinde kötü bir şöhret edinmiştir ve uğursuz bir şahıs olarak anılmıştır. Osmanlı tarihçilerinden Müneccimbaşı Ahmed Dede, ondan “habis Köpek” olarak bahsederek, doğuştan soysuz, kötü ve kıskanç bir emir olduğunu vurgulamıştır. Sadeddin Köpek’in, 633-634 (1236-1237) yıllarında Konya’ya 22 km. mesafede, Aksaray-Konya karayolundan 5 km. içeride inşa ettirdiği Zazadin Han, bu dönemin pek hatırlanan yapılarındandır. “Zazadin” ismi, Sadeddin’in halk arasında bilinen bir adıdır.