Tarih bilimi hakkında bilgi sahibi olabilmek için öncelikle tarih biliminin ne olduğunu anlamamız gerekir. Tarih biliminin tanımı, pek çok özelliğini de gözler önüne sermektedir.
Tarih bilimi, insan topluluklarının geçmişteki yaşam tarzlarını, medeniyetlerini ve kültürlerini, farklı topluluklar arasındaki etkileşimleri zaman ve mekan bağlamında, neden-sonuç ilişkileri çerçevesinde, yazılı belgelere dayalı olarak nesnel bir biçimde inceleyen disiplinler arası bir bilim dalıdır.
Tarih biliminin, tarihi bir olayın tekrarlanmasının imkansızlığı, deney ve gözlemin eksikliği, tarihi olayların gerçekleştiği yer ve zamanın belirgin olması gibi birçok kendine özgü özelliği bulunmaktadır.
Tarih Biliminin Özellikleri
Tarih biliminin birbirinden farklı birçok özelliği mevcuttur. Bu özelliklerden en belirgin ve bilinen olanlarını aşağıda maddeler halinde sıralayalım:
- Tarihi bir olayın aynen yeniden yaşanması mümkün değildir.
- Tarih biliminde deney ve gözlem yer almaz.
- Tarihi olayın gerçekleştiği yer ve zaman nettir.
- Tarihi olaylar belgelere dayalı olarak incelenir.
- İnsan topluluklarının tüm etkinlikleri tarih biliminin konusunu oluşturur.
- Tarih bilimi, bir olayın sonucunun başka bir olayın nedeni olduğunu kabul eder.
- Tarih bilimi geleceğe dair öngörülerde bulunabilir.
- Bir olayın yer ve zamanı tanımlanmadıysa onun tarihsel değeri yoktur.
- Tarihi olaylarda asla kesinlik yoktur.
Tarih bilimini ve özelliklerini daha iyi anlayabilmek için şu bilgilere de göz atmanız önerilir:
Belge, tarihi bir olayın incelenmesinde en önemli unsurdur. Belgeler, sözlü, yazılı olmayan ve yazılı olmak üzere üç gruba ayrılır. Bunun yanı sıra, belgeler birinci el ve ikinci el olarak da sınıflandırılabilir.
Tarih Araştırmalarında İzlenmesi Gereken Yol
- Kaynak arama
- Tasnif (Sınıflandırma)
- Tahlil (Ne anlam ifade ediyor)
- Tenkit (Doğruluk derecesi)
- Terkip (Sentez – bir araya getirme)
Tarih Araştırmalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Objektif olmalı
- Olayın üzerinden belli bir zaman geçmeli
- Olayın gerçekleştiği yerde araştırma yapılmalı
- Sebeplere dayalı sonuç ilişkileri kurulmalı
- Tüm belgeler dikkate alınmalı
- Yer ve zaman belirtilmeli
- Günümüz değer yargılarıyla yargılamamalı
Tarihin Sınıflandırılması (Tasnifi)
Tarihin tasnifi, onu daha iyi araştırmak, anlatmak ve anlamak amacı taşır.
Tarih üç ana başlık altında sınıflandırılmaktadır:
- Zamana göre (Ortaçağ Tarihi, 13. yy vb.)
- Konuya göre (Sanat Tarihi, Dinler Tarihi vb.)
- Mekana göre (Türkiye Tarihi, Avrupa Tarihi vb.)
Tarihin Türleri
Genel Tarih: Toplulukların geçirdiği evreleri bütün olarak inceler.
Özel Tarih: Bir ulusun ya da devletin tarihini inceler.
Siyasi Tarih: Savaşları, barış anlaşmalarını ve ittifakları ele alır.
Sanat Tarihi: Sanat ürünlerini inceler.
Bilim Tarihi: Bilimsel gelişmeleri ve dönüşümleri araştırır.
Uygarlık Tarihi: Toplumların yarattığı kültürleri ve uygarlıkları inceler.
Tarihin Aşamaları
1- Hikayeci Tarih (Rivayetçi Tarih)
Kurucusu Herodot’tur, belgelere dayanmaz, neden-sonuç ilişkisi yoktur ve efsanevi bir anlatım tarzına sahiptir. Homeros’un İlyada ve Odysseia destanları buna örnek gösterilebilir.
2- Pragmatik Tarih (Öğretici Tarih)
Toplumun karakterini ve ahlak yapısını geliştirmek amacıyla olaylardan ve kişilerden etkileyici bir şekilde bahseder. Tarihin tekerrür ettiği fikrini savunur.
3- Bilimsel Tarih (Neden-Nasılcı Tarih)
Tarih bilincini oluşturan olayları sorgulayarak açıklamaya çalışan bir yaklaşımdır. Belgelere dayanır ve neden-sonuç ilişkilerine odaklanır.
4- Sosyal Tarih
Toplumsal olayları toplum değerleri ve bu olayların topluma etkileri açısından değerlendirir.
Tarihin Diğer Bilimlerle İlişkisi
Tarih, diğer bilim dallarından yararlanmak durumundadır.
Bunlar şunlardır:
- Coğrafya – Olayların meydana geldiği yeri ve bu yerin tarihi olaylar üzerindeki etkilerini araştırarak tarihe katkıda bulunur.
- Arkeoloji – Kazı bilimi olup, toprak ve su altında kalmış tarihi eserleri açığa çıkararak inceleyerek tarihe yardımcı olur. Yazının olmadığı tarih öncesi dönemlerin anlaşılmasında önemli bir rol oynar.
- Kronoloji – Takvim bilimi olup, tarihi olayların zamanını belirleyerek oluş sırasına göre sıralamaya yardımcı olur.
- Filoloji – Dil bilimi olup, milletlerin dillerini inceleyerek tarih araştırmalarına katkıda bulunur.
- Epigrafi – Kitabeler bilimi olarak, kitabeleri ve üzerindeki yazıları inceleyerek tarihe yardımcı olur.
- Sigilografi (mühür)
- Etnoğrafya (Kültür) – Toplumların gelenek ve göreneklerini inceler.
- Heraldik (Arma) – Armaları araştırır.
- Etnoloji (Kültürler arası iletişim)
- Antropoloji – Irk bilimi olup, iskeletleri, kemikleri ve kafa tası yapılarını inceler.
- Diplomatik – Devletler arası ilişkileri, anlaşmaları ve fermanları araştırarak tarihe yardımcı olur.
- Paleografya – Eski yazılar bilimidir, eski yazıları inceleyerek tarihe katkı sağlar.
- Sosyoloji – Toplumları ve bu toplumların tarihi olaylar üzerindeki etkilerini araştırır.
- Nümismatik (Meskukat) – Eski paraları inceleyerek tarihe yardımcı olur.
- Ekonomi
- Kimya – Karbon-14 yöntemi ile tarihi buluntuların yaşını belirler.