Harezmşah Atsız’ın İsyanı
Sencer daha melikliği sırasında Harezm bölgesine hâkim olmuş (1098) ve Berkyaruk tarafından oraya “Hârezmşâh” tâyin edilmiş olan Kutbeddîn Muhammed b. Anuştegin’i yerinde bırakmıştı.
Kutbeddîn Muhammed bütün valiliği süresince Sencer’e bağlı kalmış, yıllık vergi ve hediyeleri bir yıl kendisi, ertesi yıl da oğlu Atsız sultanın huzuruna götürmüştü. Onun 1128 yılında ölümüyle oğlu Atsız Sultan Sencer’in menşûru ile Hârezmşâh oldu.
Atsız da başlangıçta babası gibi Sultan Sencer’e sadakatle bağlıydı. Hatta onu bir suikast teşebbüsünden kurtardığı rivayet olunur. Ancak onun Sultan Sencer’in yanında itibar kazanması diğer kumandanları kıskandırdı. Bu durumu anlayan Atsız sultandan izin alarak Hârezm’e dönmüş (1135), daha sonra Cend ve Mangışlak gibi askerî bakımdan önemli yerleri ele geçirerek nüfuz ve kudretini arttırmıştı. Onun izin almadan giriştiği bu hareketi, bölgeyi kâfirlere karşı savunan Müslümanları öldürmesi, ayrıca bağımsızlık elde etme eğilimi göstermesi Sultan Sencer’i kızdırmıştı. Bu durum üzerine sultan muhtemelen Merv’den hareket ederek Belh yolu ile Harezm üzerine yürüdü (Eylül–Ekim 1138).
Atsız ise kuvvetlerini Hezâresb kalesine yakın bir yerde toplarken, Selçuklu ordusunun hareket kabiliyetini zorlaştırmak için, civardaki su bendlerini açarak etrafı bataklığa çevirdi ise de iki taraf arasında 16 Kasım 1138 tarihinde meydana gelen mücadeleden Sultan Sencer zaferle çıktı. Atsız savaş alanından kaçarken geride 10.000’e yakın ölü ve esir bıraktı. Esirler arasında bulunan oğlu Atlığ Sencer’in emriyle derhal öldürüldü.
Sencer Hârezm’i istilâ ettikten ve idaresini kendi kardeşinin oğlu Melik Gıyaseddîn Süleymanşâh b. Muhammed Tapar’a verdikten sonra, Şubat 1139’da Merv’e döndü. Atsız, çok geçmeden 5–6 ay içinde taarruza geçerek Süleymanşâh’ı mağlûp etmiş ve Hârezm’e tekrar hâkim olmuşdu. O, 25 Mayıs 1141’de büyük bir yeminle (Sevgend–nâme) Sultan Sencer’e itaatini arzetti.
Kaynak: Selçuklular Tarihi – PROF. DR. MUHARREM KESİK
