Zorunlu Askerlik Sisteminden Ulus Devlete
Avrupa’da ortaya çıkan ulus devletler, siyasi ve askerî güç olarak çok uluslu devletler için önemli bir tehdit oluşturdu.
Çok uluslu devletler yaptığı ıslahatlarla ulus ayaklanmalarına engel olmaya çalıştı. Bu devletler anayasal sistem, vatandaşlık, zorunlu temel eğitim, zorunlu askerlik ve nüfus sayımlarında düzenlemeler yaparak çok uluslu devlet yapısını korumaya çalıştı. Ulus devlet modelinin en temel özelliklerinden biri olan zorunlu askerlik sisteminin başlangıcı Fransız İhtilali’ne dayanırken modern ordu kurma fikri XVI. yüzyılda Niccolo Machiavelli (Nikola Makyavelli) tarafından ortaya atıldı.
Fransız İhtilali’nden sonra “Vatan tehlikede ve halkın tamamı vatan savunmasından sorumludur.” biçiminde oluşan söylemler yeni bir ordu anlayışını da beraberinde getirdi. Bu anlayışa göre her birey vatan savunmasından sorumludur. Milletin gerektiğinde orduya katılarak görev yapması gerekliliği benimsendi. Bu şekilde ulus kavramı ile birlikte “millî ordu” kavramı ulus devlet modelinin ayrılmaz bir parçası hâlini aldı. Millî bir devlet kurma fikri, zorunlu askerliğe dayalı millî bir ordu kurma fikrinin doğmasına sebep oldu.
XIX. yüzyıl başlarında kral için değil vatan için savaşan yeni ordu anlayışı, Napolyon’un başarılarının temel nedenlerinden biri sayıldı. Bu yüzyılın ikinci yarısında ulusal birliğini sağlayan Almanya ve İtalya ordularının başarılarının da bu modele bağlı olduğu kabul edildi. Ulus devletler zorunlu askerlikle güçlü bir ordu kurmayı hedefledi ve aynı zamanda farklı statülere bölünmüş topluluktan eşit vatandaşlığa geçişi sağladı. Devleti oluşturan topluluklar arasındaki eşitsizliklerin ortadan kaldırılmasıyla bu topluluklardaki vatandaşlar anayasa önünde eşit hak ve görevlere sahip oldu. Bu sayede bireyin kendini yaşadığı devletle özdeşleştiren vatandaşlara dönüştürülmesi amaçlandı.
Devlete bağlı bir okul sistemi geliştirerek zorunlu temel eğitim uygulamasına gitmek ulus devletlerin başvurduğu temel araçların başındadır. Bir diğer önemli araç, zorunlu askerliktir. Bu sisteme göre ordu “milletin okulu” olarak değerlendirilir ve orduya bir “medenileştirme misyonu” yüklenir. Orduda askerlere devletin resmi dili, okuma yazma, devletin temel değerleri, vatandaş olmanın gerekleri vb. öğretilerek bir çeşit vatandaşlık eğitimi verilir. Osmanlı Devleti gibi farklı etnik grupları ve dinleri barındıran devletler de ulusal bağımsızlık hareketlerini önlemek ve devletin birliğini sağlamak için zorunlu askerlik sisteminden yararlandılar. Bu uygulamayı “medenileştirme” aracı olarak da kullandılar. Farklı şekillerde teşkilatlanan çok uluslu devletlerin ordu sisteminde halkın tamamının askere alınması mümkün değildi.
Fransa’da cumhuriyetin ilanından sonra çıkan ayaklanmaları bastırmak için daha fazla askere ihtiyaç duyuldu. Bu ihtiyacı karşılamak için seferberlik kararnamesi ilan edildi. Kararnameye göre her Fransız erkek, asker kabul edildi. Bekâr delikanlılar cephede savaşırken evliler silah imalatında ve cepheye nakil işlerinde çalışacaktı. Kadınlar asker elbisesi dikimi ve çadır yapımıyla uğraşacaktı. Yaşlılar ise meydanlarda halkı bilgilendirip kralın yanlışlarını dile getirecekti. Bu kararname ile zorunlu askerlik uygulanmaya başlandı. Sağlık sorunu olmayan bütün genç erkekler asker sayıldı. Fransa’da ortaya çıkan zorunlu askerlik uygulaması Avrupa devletlerinde hızla yayılmaya başladı. Avrupa’da Napolyon’un saldırgan politikası milliyetçilik akımını güçlendirdi. Askerlik; milliyetçilik ve vatan sevgisi temeline oturtuldu.
Otto von Bismarck, milliyetçiliğin etkisi ile Almanya’yı birleştirdi. Avrupa devletleri, silah sanayisinin gerektirdiği bütün ustalıkları disiplinli bir eğitimle orduda uygulandı. Avrupalı devletlerin ordularında ordu komutanlarının teşkilatçı yapıları güçlendirildi ve askerlere mutlak itaat disiplini öğretildi. Fransa’da ortaya çıkan zorunlu askerlik uygulaması tüm bu çalışmalarla Avrupa’da zirveye ulaştı.
