Türklerde Ordu Teşkilatı

Türk İslam devletlerinde toplumsal yapıda ve kültürel alanda görülen değişime bağlı olarak ordu teşkilatında da değişim yaşanmıştır. Karahanlı ve Türkiye Selçuklu orduları sadece Türklerden kuruluyken Büyük Selçuklu ve Gazneli ordusunda farklı milletlerden askerler de vardı.

Türk-İslam devletlerinde orduya eski Türk devletlerinden farklı olarak iki yeni yapı eklenmiştir: Bunlar gulam ve ikta sistemleridir.

İlk Türk-İslam devletlerinde uygulanan gulam sistemine göre çoğunluğu Türklerden, savaş esirlerinden ve başka milletlerden seçilen küçük yaştaki çocuklar gulamhane denilen merkezlerde asker yetiştirilir, törenler için saray terbiyesine tabi tutulanlar Gulaman-ı Saray’a alınarak doğrudan sultana bağlı birlikleri oluştururlardı. Seçkin kumandanlardan eğitim alan ve her an savaşa hazır bu birlikler Hassa Ordusu’nu oluştururdu.

Gulam sisteminin yararlarını Büyük Selçuklu Veziri Nizam-ül Mülk: “Bütün ordu bir soydan olursa bundan tehlike doğar; çok çalışmazlar. Ordunun her soydan olacak şekilde karışık bulunması gereklidir.’’ sözleriyle açıklamaktadır.

Bu askerler yılda dört kez maaş alırlardı. Bu sistemi diğer Türk-İslam devletleri ile Osmanlı ordu teşkilatında da görmekteyiz. İkta sistemi, bir kısım asker ve devlet görevlilerine hizmetlerine karşılık herhangi bir bölgenin vergi gelirlerinin maaş olarak verilmesine denir. Bu görevliler elde ettikleri gelirlerden maaşları dışındaki kısmı ile atlı asker yetiştirir. İlk Türk-İslam devletlerinde oluşturulan bu birliklere ikta askerleri veya sipahiyan denir. Toprağa dayalı askerî teşkilat olan ikta sistemi Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu Devleti’nde ordunun büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Türkiye Selçuklu Devleti’nde devam eden bu sistemin gelişmiş şeklini Osmanlı Devleti “tımar sistemi” adıyla uygulamıştır.

İlk Türk-İslam devletleri olan Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Türkiye Selçukluları ve diğer Türk İslam devletlerinin ordu teşkilatlarında büyük benzerlikler vardı. Bu devletlerin merkez orduları gulam sistemi (kul sistemi) ile asker alırken eyalet orduları ise ikta sistemi (toprak geliri) ile asker almaktaydı.

Büyük Selçuklu Ordu Teşkilatı

Hassa Askerleri

Sultana bağlı özel birliklerdir. Hizmetlerinin karşılığında kendilerine ikta denilen belirli bir arazi tahsis edilirdi.

Gulaman-ı Saray

Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleridir. Farklı milletlerden seçilip özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir.

Eyalet Askerleri

Melik ve eyalet valilerine bağlı birliklerdir.

Türkmenler

Sultanın daveti sonucu Türkmenlerden savaş zamanında orduya katılan askerlerdir.

Sipahiler

İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir.

Yardımcı Kuvvetler

Selçuklulara bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanında gönderdikleri ücretli askerlerdir.