Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918)

Mondros Ateşkes Antlaşması konusunun önemine ve maddelerine kısaca değineceğiz, çünkü antlaşma ve detayları konusunda kitaplar yazılabilir. Mondros Ateşkes Antlaşması‘nın Türk tarihinde büyük bir yeri ve önemi vardır; öyle ki başta KPSS (Kamu Personeli Seçme Sınavı) olmak üzere YGS vb. birçok sınavda tarih biliminin vazgeçemediği bir konudur Mondros Antlaşması.

1918’in ilkbaharında bütün güçleri ile saldırıya geçen Alman ordularının İngiliz ve Fransız kuvvetleri karşısında yenilmesi İttifak Devletleri’nin savaşı kazanma umutlarını yok etti. Alman Başkomutanlığı savaşın kaybedildiğini kabul ederek ateşkes görüşmelerinin başlatılmasını istedi. 29 Eylül 1918’de Bulgaristan antlaşma imzalayarak savaştan çekildi. Bu durumda Osmanlı Devleti en büyük destekçisi Almanya ile kara bağlantısını yitirmiş oluyordu. Ekonomik ve askerî açıdan da zor durumda olan Osmanlı Devleti, bu koşullarda savaşı daha fazla sürdüremezdi.

Almanya’nın yenilmesi ve cephelerde üst üste alınan yenilgiler üzerine Osmanlı Devleti’nde İttihat ve Terakki Partisi hükumetten çekilmiş, partinin ileri gelen yöneticileri yurt dışına kaçmıştı. Yeni kurulan hükumet, Wilson İlkeleri’ne bağlı kalınacağı güvencesini alınca ateşkes görüşmesi için hazırlıklara başladı. Yapılan görüşmelerin sonunda Osmanlı Devleti, kendisine dayatılan ve şartları son derece ağır olan bir ateşkes antlaşmasını kabul etmek zorunda kaldı.

Bahriye (Denizcilik) Nazırı Rauf Bey’in başkanlığındaki Osmanlı heyeti, 24 Ekim 1918’de Limni Adası’ndaki Mondros Limanı’na gitti. İtilaf Devletleri’ni İngiliz Amiral Calthorpe (Kaltorp) temsil ediyordu. Burada demirli bulunan İngiliz savaş gemisi Agamemnon’da dört gün süren görüşmeler sonunda 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı.

Ateşkes (mütareke), savaşan kuvvetlerin anlaşıp savaşı durdurmasıdır.

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın kısaca bazı maddeleri:

Mondros Antlaşmasında Osmanlı Devleti’nin Egemenlik Haklarını Kısıtlayan Hükümler:

• Boğazlar açılacak, bu bölgelerdeki kaleler İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek.
• İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit eden herhangi bir durum hâlinde istedikleri bölgeleri işgal edebilecekler (7. Madde).
• Doğudaki altı ilde karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri de işgal edebilecekler (24. Madde).
• Bütün haberleşme istasyonları (telsiz, telgraf vb.) İtilaf Devletleri’nce denetim altına alınacak.

Mondros Antlaşmasının Askeri Hükümleri:

• Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması için gerekli olan birlikler dışında, Osmanlı orduları terhis edilecek, bütün savaş gemilerine, ordunun taşıt, araç, gereç, silah ve cephanesine el konacak.
• Osmanlı Devleti’nin elindeki tüm savaş tutsakları serbest bırakılacak, buna karşılık Türk tutsaklar İtilaf Devletleri buyruğunda kalacak.
• Brest-Litowsk barışından sonra İran ve Kafkasya’ya giren Osmanlı birlikleri derhal geriye çekilip dağıtılacak, Anadolu dışındaki Osmanlı birlikleri ise en yakın İtilaf Devletleri komutanlıklarına teslim olacak.

Mondros Antlaşmasının Ekonomik Hükümleri:

• Bütün liman ve tersanelerden İtilaf Devletleri yararlanabilecekler.
• Kömür, akaryakıt vb. kaynaklarda satın alma kolaylığı sağlanacak.
• Demiryolları denetim altına alınacak.

Mondros Ateşkes Antlaşmasının 7. maddesi ile ülkenin bütün stratejik bölgeleri işgal edilmeye açık hâle getirilmiştir.

Mondros Ateşkes Antlaşmasının 24. maddesi ile Doğu Anadolu’da “vilayatısitte” denilen altı ilin (Diyarbakır, Elazığ, Van, Erzurum, Sivas ve Bitlis) Ermeni Devleti’nin egemenliğine geçmesi planlanmıştır.

Mondros Ateşkes Antlaşmasının Toros tünellerine ve tüm haberleşme araçlarına el konulması maddesi ile geniş kapsamlı bir işgalin ilk belirtileri ortaya çıkmıştır.

Wilson İlkeleri’ne göre Birinci Dünya Savaşı sonucunda savaşı kazanan ülkeler, savaşı kaybeden ülkelerden toprak almayacak ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Türklerin çoğunlukta olduğu bölgeler Türklere bırakılacaktı. Ancak İtilaf Devletleri bu ilkelere rağmen Anadolu’yu işgal etti. İtilaf Devletleri bu işgali Mondros Ateşkes Antlaşması’nın hangi maddelerine dayandırmıştır.

Modros Ateşkes Antlaşması‘ndan sonra Osmanlı topraklarında işgal edilen ilk yer Musul’dur.

Mondros’ta imzalanan belge bir ateşkes antlaşması olmasına rağmen, barış antlaşması gibi toprak kayıplarını içeren maddeler de barındırıyordu. İtilaf Devletleri gizli antlaşmalarla önceden kararlaştırdıkları toprak paylaşımını bu ateşkese dayandırarak gerçekleştirmeye başladı.

13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri’nin donanmaları İstanbul’a demirledi. Osmanlı Devleti’nin başkentinde işgal fiilen başlamış oldu. Padişah Vahdettin ise, halktan gelebilecek tepkileri önlemek için meclisi kapatarak meşrutiyet yönetimine son verdi.

İngilizler; Musul, Urfa, Antep ve Maraş’ı işgal etti ancak aralarında yaptıkları gizli antlaşmalar gereği Musul dışındaki bu şehirleri Fransız işgaline bıraktı. Balıkesir, İzmir, Samsun, Batum, İzmit, Merzifon, Afyon ve Eskişehir’e askeri birlikler gönderdiler.

Fransızlar; Dörtyol (Hatay), Mersin ve Adana’yı işgal etti. Bu yerlerdeki işgal hareketlerinde Ermeniler kullanıldı.

İtalyanlar; Antalya, Kuşadası, Bodrum, Fethiye ve Marmaris’i işgal etti. Konya ve Akşehir’e birlikler yolladılar.

Yunanistan, Paris Barış Konferansı’nda işgallere dahil oldu. Batı Anadolu ve Doğu Trakya’yı işgal etti. Mustafa Kemal bu süreci şu sözlerle değerlendirmişti:

“İtilaf Devletleri, ateşkes antlaşması hükümlerine uymayı gerekli görmüyorlar. Birer uydurma nedenle, İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbul’da. Adana ili Fransızlar; Urfa, Antep, Maraş İngilizlerce işgal edilmiş. Antalya ile Konya’da İtalyan birlikleri, Merzifon’la Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her yanda yabancı devletlerin subay ve görevlileri ve özel adamları çalışmakta. 15 Mayıs 1919’da İtilaf Devletleri’nin uygun bulmasıyla Yunan ordusu İzmir’e çıkarılıyor.”