Osmanlı Devleti Tarihi

Mısır Sorunu ve Mehmet Ali Paşa İsyanı

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin gücünü kaybetmesi ve merkezî otoritesinin zayıflaması bazı eyaletlerdeki valilerin isyan etmesine ortam hazırlamıştır. Bunlardan en önemlisi Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın isyanıdır.

Osmanlı Devleti Yunan isyanını bastırma karşılığında Mehmet Ali Paşa’ya Mora ve Girit valiliklerini vermeyi vaadetmişti. Ancak Yunanistan’ın bağımsız olması ile Mora, Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştı. Mehmet Ali Paşa, Osmanlı Devleti’nden Mora’nın yerine Girit ve Suriye valiliğini istedi. II. Mahmut, bu isteği kabul etmeyince Mehmet Ali Paşa oğlu İbrahim Paşa komutasındaki orduyu Suriye üzerine gönderdi. Suriye’yi ele geçiren İbrahim Paşa Adana’ya girdi. Peş peşe Osmanlı ordularını yenerek Kütahya’ya kadar ilerledi.

Mehmet Ali Paşa artık Anadolu’yu hatta Osmanlı Devleti’ni ele geçirme planlarını yapmaya başladı. Mehmet Ali Paşa ile tek başına mücadele edemeyeceğini anlayan II. Mahmut İngiltere ve Fransa’dan yardım istedi. Ancak bu devletler, durumu Osmanlı Devleti’nin iç sorunu olarak değerlendirip yardım etmediler. Hatta Fransa, Mehmet Ali Paşa’yı destekler tavırlar sergiledi. II. Mahmut daha sonra “Denize düşen yılana sarılır.” diyerek Rusya’dan yardım istedi.

Rusya, yardım isteğini kabul ederek donanmasını İstanbul’a gönderdi. Rusya Osmanlı Devleti’ne yardım ederek Boğazlardan serbestçe geçebileceğini düşünüyordu. Rus donanmasının İstanbul’a gelmesi İngiltere ve Fransa’yı kaygılandırdı. Durumun önemini kavrayan İngiltere, Fransa ve Avusturya’yı da yanına alarak Osmanlı Devleti’ne yardım etmeye karar verdiler. Rusya’nın sıcak denizlere inmesine engel olabilmek için Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’ni desteklediler. Rusya’nın İstanbul’dan uzaklaştırılmasının yolu Osmanlı padişahı ile isyancı valinin uzlaştırılmasıyla mümkündü. Bu amaçla Mehmet Ali Paşa’ya baskı yaparak Osmanlı Devleti ile 1833’te Kütahya Antlaşması’nın yapılmasını sağladılar. Bu antlaşmaya göre:

  • Mehmet Ali Paşa’ya Girit ve Mısır valiliklerinin yanı sıra Şam valiliği verildi.
  • Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliği ile Adana valiliği verildi.

Osmanlı Devleti, Kütahya Antlaşması ile bir valisine boyun eğmiş oldu. II. Mahmut antlaşma yapılmasına rağmen Mehmet Ali Paşa’ya güvenemiyor ve tekrar saldırıya geçmesinden endişeleniyordu.

Osmanlı Devleti, İngiltere ve Fransa’ya da güvenemediği için Rusya’nın desteğinin devam etmesini sağlayabilmek amacıyla Ruslar ile Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı imzaladı. Bu antlaşmaya göre:

  • Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa masrafları karşılanmak şartıyla Rusya, Osmanlı Devleti’ne yardım edecekti.
  • Rusya, bir saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti, Boğazları Rusya’nın savaştığı devlete kapatacak; Rus gemilerinin Boğazlardan geçişine izin verecekti.
  • Antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktı.

Bu antlaşma ile Rusya’nın Karadeniz’deki güvenliği sağlanmış oldu. Rusya – Osmanlı yakınlaşması ve Rusya’nın Boğazlardan serbest geçiş hakkı elde etmesi Boğazlar sorununun çıkmasına yol açtı.Ayrıca bu antlaşma Osmanlı Devleti’nin Boğazlar konusunda son kez tek başına karar verdiği antlaşma olmuştur.

Osmanlı Devleti Mısır sorununun çözümünde İngiltere’nin desteğini sağlamak için İngilizlerle yanda maddeleri görülen Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nı imzaladı (1838). Bu antlaşmayla Osmanlı pazarlarına giren yabancı mallar artmış, ticaret gelirlerinin büyük bir bölümü İngilizlerin eline geçmiştir.

Kütahya Antlaşması tarafları memnun etmemişti. Mehmet Ali Paşa, 1838’de Osmanlı Devleti’ne ödemekle yükümlü olduğu vergileri yollamadı ve yeniden bağımsızlığını ilan etti. Bu olay üzerine II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’ya karşı savaş açtı. Nizip’te yapılan savaşı Mehmet Ali Paşa kazandı.

Bu sırada II. Mahmut öldü, yerine oğlu I. Abdülmecit padişah oldu. İngiltere, Avusturya ve Prusya; Rusya’nın yeniden İstanbul’a gelmesini önlemek için olaya müdahale ettiler. 1840’ta Londra’da bir konferans toplanmasını sağladılar. İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın da katıldığı bu konferansın sonunda Londra Antlaşması (1840) imzalandı. Bu antlaşmaya göre:

Mısır hukuki yönden Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak fakat Mısır valiliği babadan oğula geçmek şartıyla Mehmet Ali Paşa’ya bırakılacaktı. Suriye, Adana ve Girit Osmanlı yönetimine bırakılacaktı.

Londra Antlaşması’nın maddeleri Mehmet Ali Paşa tarafından kabul edilmeyince İngiltere, Osmanlı Devleti ve Avusturya Beyrut’a asker çıkardılar. Mısır kuvvetleri yenilince Mehmet Ali Paşa, Londra Konferansı kararlarını kabul etmek zorunda kaldı.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu