Kara Yolu Ulaşımının Ekonomideki Yeri

Osmanlı ulaştırma şebekesi içinde kara ve deniz ulaşımı bütünleşmişti.
İstanbul, İzmir, Antalya, Alanya, Sinop ve Trabzon gibi limanlar aynı zamanda
kara yollarının bitiminde bulunuyorlardı.

Osmanlılar, Bizans ve Selçuklulardan devraldıkları yol, kervansaray, köprü
gibi bayındırlık tesislerini koruyup geliştirmiştir. Ayrıca yeni fethedilen
Rumeli’de birçok kervansaray, han, köprü, imaret, misafirhane yaptırılmış ve
bunlar da zengin vakıf gelirleriyle finanse edilmiştir. İç ulaşımda da deve ve
tekerlekli araçlar yaygın olarak kullanılmıştır. Bu durumda taşıma maliyetleri
oldukça yüksekti.

Osmanlı Devleti geniş sınırlara sahip olduğundan değişik ticaret yolları
ülkeden geçmekte olup işlek bir ulaşım ağı ve şebekesi kurulmuştu (sayfa
145’teki haritayı inceleyiniz). Yol ağı üzerindeki menziller arasında at, katır ve
deve kervanlarının seferler yapmalarına imkânlar hazırlanmıştı. Menzil örgütü
ile devlet, resmî haberleşmedeki güven ve hızı sağlamak için her menzilin
çevresindeki köy ve kasabaları dinlenmiş ulak hayvanı bulundurmak ve
habercileri ağırlamakla yükümlü kılmıştı. Ayrıca buralarda esnaf örgütü
kuralları içinde taşımacılığı meslek edinmiş Mekkâri taifesi, özel ulaşım ve ticari
mal naklini üstlenmişlerdi. Ulaşım güvenliğinin sağlanması için zaviyeler
yaptırılmış, yol, geçit ve köprülerde dervişler istihdam edilmiştir. Sonraları bu
amaçla derbent teşkilatı oluşturulmuş, Anadolu’da ve Rumeli’de binlerce aile,
avarız vergilerinden muaf tutularak bu işle görevlendirilmiştir. Osmanlı
ekonomisinde tüccarlar niteliklerine göre üç gruba ayrılmıştı. Tacir-i
mütemekkin yani sermayedarlar, malı ucuz ve bol olduğu
dönemde depolayıp fiyatlar arttığında satıp kâr
ederdi.

Tacir-i seffar, bir bölgeden malın fiyatının yüksek olduğu başka bir
bölgeye mal taşıyarak kâr ederdi. Bir de belli bir yerde mal
gönderebileceği güvenilir temsilcileri bulunan ve bu yolla ticaret
yapanlar vardı.