Abdullah b. Zübeyr Olayı ve Hilafet Mücadelesi
Abdullah bin Zübeyr, önde gelen sahabelerden
Zübeyr bin Avvam’ın oğludur. O, Muaviye’ye biat
etmediği gibi daha sonra Yezid’e de biat etmedi. Hz.
Hüseyin’in şehadetiyle birlikte Emevilere muhalefetin
kilit ismi oldu. İlk başlarda Abdullah bin Zübeyr,
Yezid’e karşı bir harekette bulunmayarak olayların
seyrini takip etti. Onun bu tutumundan Yezitd
rahatsız oldu. Çünkü Zübeyr, Yezid’in muhalifleri
tarafından zayıflatılmasını bekliyordu. Yezid, Harre
Olayı’ndan sonra Müslim bin Ukbe komutasında
bir orduyu Mekke’ye gönderdi. Yolda bu komutanın
ölmesi üzerine Husayn bin Nümeyr onun yerine
tayin edildi. Onun komutasında Mekke kuşatıldı
(24 Eylül 683). İki ay kadar devam eden kuşatma
Yezid’in ölümüyle birlikte kaldırıldı. Yezid’in ölümüyle
Emevilerde iktidar boşluğu meydana geldi.
Bu durumdan istifade eden Abdullah bin Zübeyr,
“Emirü’l-müminin” unvanıyla halife olduğunu ilan
etti.
Suriye’de önce Yezid’in oğlu Muaviye’ye, onun
iki ay sonra ölmesiyle Mervan bin Hakem’e biat edildi.
Mervan bin Hakem, iki halifenin üst üste ölmesiyle
doğan otorite boşluğunu kısa sürede ortadan kaldırarak
çeşitli bölgelerde halkın Abdullah bin Zübeyr’e
olan bağlılığını sona erdirdi. Mervan öldükten sonra
(685) yerine oğlu Abdülmelik halife oldu.
Bu zaman zarfında Hicaz ve doğu bölgeleri Abdullah
bin Zübeyr’in; Suriye, Filistin ve Mısır bölgeleriyse
Abdülmelik’in hâkimiyeti altındaydı. Bu
arada daha önce Mekke Kuşatması sırasında Abdullah
bin Zübeyr’i destekleyen Hariciler ondan ayrılarak
Basra’yı işgal ettiler. Her iki taraf açısından
da Muhtar es-Sakafi büyük tehlikeydi. Sakafi, Ekim
685’te Abdülmelik’e isyan ederek onun askerlerini
yendi. Daha sonra Muhtar es-Sakafi, doğu eyaletlerini
ele geçirdi ve buraların valiliğini Abdullah bin
Zübeyr’den istedi. Abdullah ise kardeşi Mus’ab’ı
Basra valisi yaparak Muhtar ile mücadele etmesini
istedi. 687 yılında Muhtar es-Sakafi’nin, Mus’ab tarafından
öldürülmesiyle doğu eyaletleri tekrar Abdullah
bin Zübeyr’in hâkimiyetine girdi.
Abdülmelik ile Abdullah bin Zübeyr arasındaki mücadele uzun süre devam etti. Abdülmelik 692 yılında
Mus’ab üzerine tekrar bir saldırı düzenledi. Bu savaşta Mus’ab öldü. Böylece doğu eyaletleri tekrar
Abdülmelik’in hâkimiyetine girdi. Abdullah bin Zübeyr’in hâkimiyeti sadece Hicaz bölgesinde devam etti.
Abdülmelik vakit kaybetmeden Haccac bin Yusuf es-Sakafi’yi iki bin kişilik bir orduyla Mekke üzerine gönderdi
(Ocak 692). Haccac, beş bin kişilik destek gücü alarak Mekke’ye saldırdı. Kuşatma uzayınca Zübeyr ve
taraftarları yiyecek sıkıntısıyla karşılaştı. Bunun üzerine Haccac, teslim olanlara eman vererek Abdullah bin
Zübeyr’in çevresini iyice daralttı. Fakat o, az sayıdaki askeriyle beraber çarpışarak katledildi. (1 Ekim 692).
