Türk Tarihi

Tanzimat Dönemi

13 Mart 1800’de İstanbul’da doğdu. Babası Mustafa Efendi ve eniştesi Ali
Paşa (eski sadrazam)’nın devlet kademelerinde üst düzey memur olması
sebebiyle devlet bürokrasisinde hızla yükseldi.

Ordu kâtibi olarak görev aldığı 1828 Osmanlı-Rus Savaşı’nda, II. Mahmut’a
gönderilen telhislerle dikkat çekti ve Amedî odasında görev aldı. 1829 Edirne ve
1833 Kütahya Antlaşması görüşmelerine kâtip olarak katıldı. 1834’te Paris,
1836’da da Londra Büyükelçisi daha sonra Dış İşleri Bakanlığı Müsteşarı oldu.
1837’de vezirlik rütbesiyle Dış İşleri Bakanlığına getirildi. İngiltere sefaretinde
bulunduğu sıralarda İngiliz hükûmet teşkilatını ve devlet ricalini yakından
tanıdı. 1839’da İstanbul’a dönen Reşit Paşa, Gülhane Hatt-ı
Hümayun
’un ilan edilmesi konusunda Abdülmecit’i ikna etti. Bu
dönemde Mısır ve Boğazlar meselesi, milliyetçilik isyanları vb.
olaylar vardı.

Mustafa Reşit Paşa, Osmanlı Devleti’nin geleneksel kurum ve
siyasetinin artık şekil değiştirmesi gerektiğini fark eden bir devlet
adamı olarak kendinden sonraki reformcu çalışmaların öncüsü
oldu. Ancak eski devlet geleneği ve bünyevi farklılıklar, Tanzimat’ın
getirdiği müessese ve hükûmetlere karşı muhalefeti daima canlı
tuttuğu için Mustafa Reşit Paşa Tanzimat’tan umduğunu bulamadı.
Karşılaştığı problemleri çözebilmek için bir aydın grubun
desteğinden ve elverişli bir sosyal zeminden mahrum olan Paşa,
sivil bürokrasiyi güçlendirerek bu olumsuzluğu etkisiz hâle
getirmeye çalıştı.

Onun açtığı devir; aydınların yetişmesini, Osmanlı Devleti’nin geleceği
için yeni düşünce, ıslahat ve yönetim şekillerinin tartışılmasını sağladı.
Mustafa Reşit Paşa bu görevleri sırasında; kutsal yerler, Rusya ve azınlıklar, Macar
ve Leh mültecileri meseleleriyle uğraştı. Karma ticaret mahkemeleri, Mekâtib-i
Umumiye Nezâreti, Meclis-i Âli Tanzimat, Hazine-i Evrak, Encümen-i Daniş ve Şirket-i
Hayriye’nin kurulması, rüştiye mektebinin açılması, işkencenin önlenmesi, esir
ticaretinin yasaklanması gibi pek çok kurum ve kanunların oluşmasında etkili oldu. Bu
dönem içinde altı kere sadaretten, üç kere de Hariciye Nazırlığından azledildi.
Mustafa Reşit Paşa’nın İngiliz yanlısı politikaları, Tanzimat ideallerine bağlılığının
bazı çevreleri rahatsız etmesi ve İstanbul’da İngiliz ve Fransız nüfuzunun azalıp
çoğalması buna neden oldu.

1854’te dördüncü kez sadrazam olan Mustafa Reşit Paşa, Kırım Savaşı sırasında
Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa’yı Osmanlı Devleti’nin yanına çekmeyi başardı.
1856’da yetiştirdiği yeni sadrazam Âli Paşa’nın hazırladığı Islahat Fermanı’nı devletin
çıkarlarına aykırı bulduğunu belirten bir raporu Abdülmecit’e sundu.

Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda içte ve dışta karşılaştığı sıkıntıları aşabilmek
için Avrupa’dan destek alma ihtiyacı hissetti. O dönemde devlet adamları içinde
Avrupa’yı en iyi tanıyan çeşitli yerlerde elçilik görevlerinde bulunan Mustafa
Reşit Paşa, padişah Abdülmecit’in onayıyla Avrupa usulüne benzeyen nitelikte
ıslahat çalışmalarına girişti. 3 Kasım 1839’da Gülhane Parkı’nda Gülhane Hatt-ı
Hümayunu
adı ile anılan Tanzimat Fermanı’nı ilan etti. Bu tarihten 1876 kanunuesasinin
(anayasa) ilan edildiği zamana kadar geçen döneme “Tanzimat Dönemi”, yapılan yeniliklere de
“Tanzimat reformları” denildi.

Tanzimat Fermanı’nı hazırlayanlar
padişahın yetkilerini sınırlamayı esas
almışlardı. Padişahların tahta çıktıklarında
yayınladıkları bir ahidname niteliğinde olan
fermanın yaptırım gücü yoktu. Fermanla
getirilen hakların nasıl uygulanacağı konusunda
bir planlama yapılmadı. Bu yüzden
ülke yönetiminde verimli bir işleyiş sağlanamadı.
1854’te Kırım Savaşı’ndan sonra
Rusya’nın uzun bir süre Osmanlı için tehlike
olmaktan çıkarılması, reformcuların önüne
yeni bir barış ve huzur dönemi açtı. Öte
yandan 1856 Paris Konferansı ile Avrupa
devletleri Tanzimat Fermanı’nın hükümlerinin
genişletilerek uygulanması için baskılarını
arttırdı. Bunun üzerine Babıali
1856’da “Islahat Fermanı”nı ilan etti. Yeni
ferman, gayrimüslimlere geniş haklar tanıdı. Gayrimüslim tebaanın gerek
merkezî gerekse taşra yönetiminde görev almasına imkân sağlandı. Böylece
idare daha geniş ve katılımcı bir yapıya kavuşturulmak istendi.  

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu