SSCB’nin Afganistan’ı İşgali (1979)
Afganistan; Batı Asya ile Orta Doğu, Orta Asya ile Basra Körfezi ve Hint Okyanusu arasında bir geçit noktasıdır. Ülke, stratejik öneminden dolayı büyük devletler arasında mücadele alanı olmuştur. XIX. yüzyılda İngiltere ve Rusya’nın rekabet alanı olan Afganistan, Emir Emanullah yönetiminde 1919’da bağımsızlığını kazanmıştır.
Afganistan’da 1978’de askerî darbe ile Afganistan Demokratik Halk Partisinin başat siyasal güç olduğu Demokratik Afgan Cumhuriyeti kuruldu. Devlet başkanlığına Nur Muhammed Taraki getirildi. Taraki yönetimi Aralık 1978’de SSCB ile Dostluk, İyi Komşuluk ve İş Birliği Antlaşması’nı imzaladı. Yirmi yıl sürecek bu antlaşma ile Afganistan, Sovyet etkisi altına girmeye başladı. Doğu Avrupa’da sürgünde bulunan eski başbakan yardımcılarından Babrak Karmal, 25 Aralık 1979’da Kabil’e geldi ve başbakan oldu. Halkın Sovyet yanlısı yönetime karşı gösterdiği tepki üzerine Afgan Hükûmeti SSCB’den yardım istedi. Aynı gün Sovyet birlikleri Afganistan’a girmeye başladı. SSCB, Basra Korfezi ve Orta Doğu’ya yerleşmek için mevcut durumdan istifade etti ve ağır silahlarla donatılmış 100 binden fazla askerini hava kuvvetlerinin desteğiyle bölgeye yerleştirdi.
Afganistan’ın işgali ile ülke içindeki farklı gruplar bir araya gelerek millî direnişi başlattılar. Mücahit olarak adlandırılan bu güçlerin silahlı direnişi 1984’te yoğunlaştı. SSCB’nin Afganistan’ı işgali (Harita 4.5) uluslararası alanda tepki ile karşılandı. Bunun üzerine SSCB, 1978 antlaşması mahiyetinde Afganistan’ın daveti üzerine asker gönderdiklerini açıkladı.
Sovyetlerin Afganistan’ı işgali ABD’de Yumuşama Dönemi’nin sona erdiği kanısına neden oldu. ABD Senatosu, SALT-II Antlaşması’nı onaylamadı ve SSCB’ye karşı tarım ürünleri ambargosu dâhil uluslararası önlemler alınması için çaba harcadı. Sovyetlerin Afganistan’ı işgali İslam ülkelerinde özellikle Pakistan ve Suudi Arabistan’da tedirginlik ve endişeye neden oldu. İşgal dolayısıyla 3 milyon Afgan Pakistan’a, 500 bin Afgan İran’a iltica etti.
Pakistan, Güvenlik Konseyini harekete geçirerek Sovyetlerin Afganistan’dan çekilmesini sağlamak istedi fakat başarılı olamadı. Bunun üzerine Pakistan ve Suudi Arabistan İslam Konferansı’nı İslamabad’da olağanüstü toplantıya çağırdı ve bu toplantıda SSCB için işgalci kavramı kullanıldı. Afganistan işgali karşısında ABD Başkanı Carter (Kartır), tahıl ürünleri ve yüksek teknolojinin satışı hususunda ambargo uyguladı ve 1980 Moskova Olimpiyatları’nı boykot etti.
Afganistan’ın işgali SSCB için tam bir hezimete dönüştü. Amerikalılar için Vietnam’da yaşananlar, SSCB için Afganistan’da geçerli oldu. Kızıl Ordu ve müttefikleri mücahitlerden oluşan birçok yerel güçle savaşmak zorunda kaldı. Afganistan, SSCB için insan ve para tüketen bir savaş makinesi hâline geldi. SSCB, 14 Nisan 1988 Cenevre Antlaşması sonrası 1988-1989’da Afganistan’dan çekildi. Sovyetlerin başarısızlığı, Sovyet peykleri (bağımlı devletler) arasında bağımsızlık mücadelesine yol açarak SSCB’nin dağılmasında önemli rol oynadı. Sovyetlerin çekilmesiyle Afganistan’da mücahit gruplar birleşerek bir hükûmet kursa da aralarında iç çekişmeler yaşandı.
