Osmanlı Devleti’nde Basın-Yayın Hayatındaki Gelişmeler
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda basın ve yayın hayatında önemli
gelişmeler yaşandı II. Mahmut Türkçe ve Fransızca olarak Takvimivakayi adında ilk resmî gazeteyi çıkardı. I. Abdülmecit döneminde
Cerideihavadis adlı resmî gazete çıkarıldı.
Türkler tarafından çıkarılan ilk özel gazete Tercümanıahval’dir. Başyazarı Şinasi olan bu gazete bir haber gazetesi olmaktan çok siyasi
eleştirileriyle gündeme gelen bir fikir gazetesi niteliğindedir. Şinasi sonra da
Tasviriefkâr adlı gazeteyi çıkardı.
İlk Türk dergisi ise 1850’de yayımlanan Vekayıtıbbıye’dir. 1862’de Münif
Paşa tarafından Mecmuaifünun yayınlanmaya başlamış, ilk mizah dergisi
ise 1872’de Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen olmuştur. Osmanlı basın
yaşamının hareketlenmesi ve yönetime karşı eleştirilerin artması üzerine
hükûmet tedbir almakta gecikmedi.Osmanlı Devleti bu amaçla 1864’te Matbuat Nizamnamesi çıkardı. Bu nizamname ile gazete kapama, para
ve hapis cezaları uygulaması başladı.
I. Meşrutiyet’in sona ermesi üzerine Avrupa’ya giden Ali
Suavi, Namık Kemal, Ziya Paşa ve Agâh Efendi gittikleri
yerlerde “Muhbir, Ulum, Hürriyet, İttihat” adında gazeteler
çıkararak Babıali aleyhine yazılar yazdılar. II. Abdülhamit
döneminde Tanzimat’ın getirdiği eşitlik ve kanunlara
dayanan ilkelerin çiğnendiğini öne süren yabancı basın
mensupları kapitülasyonlardan faydalanmak istediler.
Devletin yabancı gazeteleri ve gazetecileri yasaklama
teşebbüsleri karşısında basın hürriyetlerinin sınırlandığını
iddia ettiler. Ancak II. Abdülhamit bunlara izin vermedi.
Böylece kapitülasyonların basın alanına yayılması
önlenmiş oldu.
II. Meşrutiyet’in İlanı’ndan sonra yayın hayatında yeniden canlanma
başladı. Tevfik Fikret, Hüseyin Cahit, Hüseyin Kâzım, Tanin gazetesini
çıkardılar. İttihat ve Terakki yönetimine karşı olanlar da Volkan gazetesi
etrafında toplandılar.
Osmanlı’da basın – yayın hayatı içerisinde kadınlar da yer aldı.
Yazarlıkla uğraşan kadınlar genellikle dönemin aydın bürokrat kesiminin
iyi eğitim görmüş kızları ve eşleriydi. Bu kadın yazarlardan bazıları
Fatma Aliye, Emine Semiye, Şair Nigar, Fatma Fahrünnisa, Fatma
Kevser ve Gülistan İsmet’tir.
Osmanlı Devlet’inde ilk kadın dergisi 1869’da çıkan Terakki-i Muhadderat (Kadınların Yükselişi)
dergisidir. Bu dergide Batı’daki kadın
hareketleri ile ilgili bilgi verilmiş,
kadınların eğitim görmesinin önemi
üzerinde durulmuştur. 1886 yılında ise
sahibi kadın olan ve yazı kadrosunun
tamamı kadınlardan oluşan Şükufezar (Çiçek Bahçesi) dergisi yayımlanmıştır.
1895’te en uzun soluklu Hanımlara
Mahsus Gazete yayın hayatına başlamıştır. Bu gazetede Fatma
Aliye, kadın sorunları, kadınların çalışma ve toplumsal yaşama
katılımı ve eğitim konularını ele almıştır.
1908’de yayın hayatına başlayan Demet adlı dergide Halide Edip,
İsmet Hakkı, Fatma Müzehher gibi kadın yazarların yazıları da yer
almıştır. Bu dergide kadınların mesleki olarak sınırlandırılmalarına
tepki gösterilmiştir.
