Nuri Demirağ Kimdir?

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında hava harp sanayisinde girişimci olarak Vecihi Hürkuş ve Nuri Demirağ görülür. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerine ve Millî Mücadele’deki sıkıntılara şahit olan Vecihi Hürkuş ve Nuri Demirağ, pek çok acı yaşamış olan bu milleti daha ileriye taşımak için canları ve malları pahasına mücadelelerde bulunmuşlardır. Çok para kazanmayı değil, imkânlarını millet ve devlet yararına kullanmayı önemsemişlerdir.

Nuri Demirağ

“Hesaplı hareket ettiğini zanneden ve onunla iftihar eyleyen dar kafalar; kurtulmağa, yükselmeğe elverişli hiçbir eser vücuda getirmezler. Kurtuluş ve yükselişi, ancak varlığına dayanan ve mülkü milletin gizli kapalı hazinelerini verimli hâle getirmesini bilen, şahsi menfaatini millet menfaati uğruna feda eden, ruhu idealist, dimağı realist şahsiyetlerde aramalıdır.” Nuri Demirağ, 1947

Sivas Divriği’den İstanbul’a gelen Nuri Demirağ sahip olduğu 252 lirası ile Türk Zaferi adını verdiği bir sigara kâğıdı çıkardı. Daha sonra, Cumhuriyet idaresinin Türkiye demir yolları ve şoseleri için açılan ihalede devlete verdiği en uygun tekliflerle müteahhitlik hayatına atıldı. Demir yollarındaki çalışmalarından dolayı Atatürk tarafından kendisine Demirağ soyadı verilen ilk Türk demir yolu müteahhidi Nuri Demirağ, 1012 kilometrelik demir yolu yaparken diğer büyük inşaat işlerine de atıldı. 1936’da havacılık sanayisinin ilk temellerini atmaya başlayan Nuri Demirağ, “Mademki bir millet tayyaresiz yaşayamaz, öyle ise bu yaşama vasıtasını başkalarının lütfundan beklememeliyiz.” ilkesiyle yola çıktı.

Bu uğurda ömrünü vakfettiği uçak sanayisi, kendisinin öncülüğünde açılan Atatürk Havalimanı ile hızla gelişti. 1936’da havacılık konusunda 10 yıllık bir program hazırlatarak Çekoslovak bir firma ile anlaştı. Beşiktaş’ta Tayyare Etüt Atölyesinin açılışını 17 Eylül 1936’da yaptı. Demirağ, pist ve uçuş sahası olarak kullanılmak üzere İstanbul Yeşilköy’de Gök Stadyumu adını verdiği ilk sivil hava meydanında çalışmalara başladı. Yeşilköy’de Gök Stadyumu’nun kurulmasından sonra, Sivas Divriği’de pilot yetiştirmek üzere Gök Okulu adını verdiği akademiyi kurdu. Bu okulla Anadolu’yu teknolojik atılımın bir parçası hâline getirmeyi amaçladı.

Nuri Demirağ, Gök Okulunda yalnız pilotluk eğitimi vermiyor aynı zamanda prensip sahibi bir neslin yetişmesi için çalışıyordu. “Cumhuriyete, vatana, millete, kültürüne ve manevi değerlerine bağlı olmayan bir Türk genci göklerde düşmanlar karşısında sıkıntı çeker.” görüşündeydi.

Demirağ’ın amacı, yurt içinde hem ticari hem askerî uçaklar üretmek hem de mühendisler, teknisyenler ve pilotlar yetiştirmekti. Fransa’da uçak mühendisliği eğitimi alan Selahattin Reşit Alan ile kurduğu ortaklığın sonucunda, 1936 ve 1938’de Nu.D.36 ve Nu.D.38 (Görsel 2.41) adı verilen uçakları tasarladı. Bu uçaklar o dönemin teknik açıdan en gelişmiş uçaklarındandı. Nuri Demirağ’ın uçak sanayisindeki çalışmaları, THK ile olan anlaşmazlığın aleyhine sonuçlanması, kendisini teşvik eden devlet kuruluşlarının imalata geçtikten sonra ilgi göstermemesi ve sipariş alınamaması üzerine 1940’ta durduruldu. Elde kalan uçaklar hurdacıya satıldı. Nuri Demirağ hükûmet üyeleri ve cumhurbaşkanına mektuplar yazdı, durumun düzeltilmesi için yaptığı girişimlere rağmen bir özel sektör yatırımı olan fabrika tekrar açılamadı.

Nuri Demirağ, Cumhuriyet tarihinde II. Dünya Savaşı’ndan sonra çok partili hayata geçişte (1945) ilk muhalefet partisi olan Millî Kalkınma Partisinin kurucuları arasında yer aldı ve partinin genel başkanlığını üstlendi. 1954 seçimlerinde Demokrat Partiden Sivas’ta müstakil aday gösterildi ve Sivas mebusu olarak Büyük Millet Meclisine girdi.

NU. D. UÇAKLARI

1941 yılında, Türk yapımı ilk uçak İstanbul’dan Divriği’ye uçtu. Ardından 12 uçaklık bir filo Bursa, Kütahya, Eskişehir, Ankara, Konya, Adana, Elazığ ve Malatya rotasında uçarak halka gösteri yaptı. Nu. D. 38 tipi yolcu uçağı, tamamen Türk mühendis ve işçilerinin ortaya çıkardıkları Türk yapımı bir uçaktır. 6 kişilik yolcu uçağının çift pilot kumandası bulunmaktadır. Saatte 325 kilometre hız yapabilmekte ve 1000 km uçabilmektedir.

NURİ DEMİRAĞ’IN YAPTIĞI İLKLER

• 1922’de ilk Türk sigara kâğıdını üretti.
• Ankara’nın doğusuna ilk demir yolunu yaptı.
• İstanbul Boğazı’na özel köprü yaptırmayı projelendirdi.
• Bursa’da Sümerbank’ın Merinos fabrikasını kurdu.
• İzmit’te selüloz fabrikasını kurdu.
• İstanbul’daki büyük hal binasını yaptı.
• Seri üretim olarak 1936’da ilk Türk uçağını yaptı.
• Karabük’te demir ve çelik fabrikasını kurdu.
• İlk yerli paraşütü yaptı.
• Sivas’ta çimento fabrikası kurdu.
• Çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisini kurdu.