Yeni Ekonomik Model: Merkantilizm
Coğrafi keşifler sonrası XVII. yüzyıl Avrupa’sında yeni bir ekonomik anlayış baş göstermiştir.
Gelirlerini daha çok artırabilmek için Avrupalı devletlerin geliştirdiği merkantilizme göre bir ülke ne
kadar çok madene ve paraya sahipse o kadar zengin sayılıyordu. Zengin devlet statüsünde yer almak
isteyen Avrupalı devletler iç ve dış ticarete önem verdiler. Yeni yollar bulma ve yeni sömürgeler
sayesinde ham madde ve pazar sahibi olma isteğinin altında yatan etken de budur. Bir diğer etken ise
gelir düzeyini ve tüketim isteğini artırmaktır.
Avrupa’daki bu yeni ekonomik modelle amaç, uluslararası piyasada daha etkin olmaktı. Osmanlı
Devleti’nin ekonomi anlayışındaki amaç ise iç piyasada halkın ihtiyaçlarını olabildiğince çok
karşılayabilmekti. Avrupa bu ekonomik modelle gelirlerini yeni teknolojik gelişmeleri kullanarak tarım,
ticaret ve sanayide artırmaya çalışırken Osmanlı Devleti bu yöntemi uygulamamıştır. Osmanlı Devleti
gelirini artırma yolu olarak fetihlerle elde edilen topraklardan gelecek vergileri tercih ediyordu.
Avrupa devletleri bu yeni model çerçevesinde gelirlerini artırıcı tedbirler alıp değişik yollar bulurken
Osmanlı Devleti bu modele ayak uyduramamıştır. Yeni ekonomik kaynaklar bulup gelir artırıcı tedbirler
almak bir yana Avrupalı devletlerin mallarının kapitülasyonlar sonucunda ülkeye ucuz yollu girip
piyasaya hâkim olmasına dahi engel olamamıştır. Avrupalı devletler bu yolla hem Osmanlı’nın
gelişmesini engellemiş hem de yeni ekonomik modele uygun biçimde gelir düzeyi olarak zengin ülke
konumuna ulaşmışlardır.
elde etmek amacıyla ithalatı destekliyorlardı. Avrupa’daki merkantilist anlayışa göre de ihracatı
artırmak ulusal serveti ve işsizliği azaltmaya bir araçtı. Osmanlı Devleti ilk dönemlerinden itibaren
Avrupalı devletlere ticareti özendirici bazı ayrıcalıklar vermiştir. Coğrafi keşifler sonunda ticaret
yollarının değişmesi ile gelir kaybeden Osmanlı Devleti hemAvrupa’da siyasi destek bulmak hem de
azalan gümrük vergilerini artırmak içinAvrupalı tüccarlara yeni ayrıcalıklar vermiştir.
XVII. ve XVIII. yüzyılda kapitülasyonlarla tanınan haklar genişletildi. Bu dönemde Osmanlı’nın
siyasi gücünün azalmasıyla Avrupalı devletler, tüccarlarının ayrıcalıklarını artırma yoluna gitti.
Gümrük vergilerini yerli tüccardan az ödeyen Avrupalı tüccarlar, ayrıca kendi ticari mahkemesini
kurma hakkını da elde etti. Osmanlı ülkesi içinde Avrupalı tüccar ile yerli tüccar rekabeti oluştu. Pek
çok konuda Avrupalı tüccar daha avantajlı idi.
