Vietnam Savaşı (1964)
II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle Ho Chi Minh (Ho Şi Min), Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’nin (VDC) kurulduğunu ilan etti. Asya’daki sömürgelerini kaybetmek istemeyen ve ABD’nin desteğini alan Fransa, buna karşı çıktı. Fransa’nın 1946’daki saldırısı Çinhindi Savaşı’nı başlattı. ABD bir yandan Vietnam’ın komünist olmasının domino etkisine yol açacağını düşünürken diğer yandan Fransa’yı yanında tutmak istedi. 1954’teki Cenevre Antlaşması’na göre 17. paralel esas alınarak kuzeyde Ho Chi Minh tarafından Vietnam Demokratik Cumhuriyeti, güneyde Batı yanlısı hükûmet kuruldu. ABD’nin desteklediği bu hükûmet, Cenevre Antlaşması gereği 1956’da yapılması gereken seçimleri kabul etmedi ve kendisini Güney Vietnam Cumhuriyeti’ne dönüştürdü.
Güney Vietnam Cumhuriyeti’ne ekonomik ve askerî yardım yapması, ABD’yi Vietnam meselesine dâhil etti. 22 Kasım 1963’te Kennedy’nin öldürülmesinden sonra gelen Johnson (Cansın) döneminde Kuzey ve Güney Vietnam’ın sürekli bombalanmasına ve 500 bin askerin cephede savaşmasına rağmen Amerika Vietnam’da başarılı olamadı.
1964’te Kuzey Vietnam (Viet Kong) devriye botlarının Tonkin (Tankin) Körfezi’nde TurnerJoy ve Madox savaş gemilerini batırdığı iddiası üzerine Amerikan Kongresi, Tonkin Körfezi Kararı’nı onayladı. Bu olay ABD bombardımanının başlangıcı oldu. Vietnam’a atılan bombalar 2. Dünya Savaşı’nda atılan bombaların üç katıydı. ABD, muhalefete kaçacak yer bırakmamak ve onların gıda ürünlerine ulaşmalarını engellemek için Napalm, Agent Orange gibi kimyasal silahlar kullandı. ABD kazanamayacağı fakat kaybetmeye de tahammül edemeyeceği bir savaşın içerisinde bulunmaktaydı. Sonuçta 200 milyonluk süper güç, topyekûn savaş veren 17 milyonluk küçük bir devlet tarafından durduruldu.
ABD’den 19 bin km uzakta yaşanan savaş, televizyonla birlikte Amerikan vatandaşlarının oturma odalarına kadar girdi. Savaşta ölen, yaralanan, acı çeken asker görüntüleri ve sivil halkın mağdur olması; Amerika’nın Soğuk Savaş politikalarını sorgulayan ve geçmişte benzeri olmayan bir savaş karşıtlığına yol açtı. Amerikan gençliği, Vietnam Savaşı’nı ve orada ölme gereğinin sebebini anlayamıyordu. Üniversitelerdeki savaş karşıtı gösteriler Amerika’nın her yerine yayıldı.
Henry Kissinger, Amerika’yı Vietnam çıkmazından kurtarmak istiyordu. Bu sebeple Amerika, 1969’da iş birliği yolu ile barışı esas alan Nixon Doktrini’ni yayımladı. Amerika, bu doktrinle bundan sonra dünyanın neresinde olursa olsun savaşlara girmeyip müttefiklerine sadece ekonomik ve askerî açıdan destek olacağını duyurdu.
İki taraf arasında 1968’de başlayan resmî görüşmelere ilave olarak Henry Kissenger, 1969 sonlarında Kuzey Vietnamlı temsilcilerle görüşmelere başladı. 1973’te Paris Barış Antlaşması imzalanarak Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.
Savaş her iki tarafta da kayıplara sebep oldu. 58.000 kayıp veren Amerika’nın savaş sonrası harcamaları 355 milyar dolara ulaştı. Bu durum ülkedeki enflasyonu artırdı ve sosyal huzursuzluklara yol açtı. Bu tablo Vietnamlıların yaşadıklarının yanında silik kaldı. ABD Çinhindi üzerine 7 milyon ton bomba attı. Bombalar 20 milyon krater izi bıraktı ve Vietnam kuşaklar boyunca üzerinde hiçbir şey yetişmeyecek olan ay yüzeyi durumuna geldi. Güney Vietnam’da yarım milyon sivil hayatını kaybederken yüz binlercesi sakat kaldı. Beş milyondan fazla insan mülteci durumuna düştü. Kuzey Vietnam’ın kayıpları milyonlarla ifade edilse de tam olarak bilinemedi. Vietnam Savaşı II. Dünya Savaşı sonrası insan eliyle gerçekleştirilmiş en büyük felaket olmuştur.
Vietnam Savaşı Üzerine Tartışmalar
Amerika’nın Vietnam Savaşı’na katılmasının ve uzun süre savaşmak durumunda kalmasının nedenleri neler olabilir? Bu soruya cevap olarak yapılan izahlardan yaygın olanı; bürokratik ataletin rolü, tarih ilminin doğru okunmaması ve ABD’li yöneticilerin bölgeyi iyi tanımamasının etkili olduğudur. Diğer bir izah ise ABD’nin Üçüncü Dünya’daki iktisadi çıkarları için Vietnam’a müdahale ettiğidir.
Tartışılan diğer bir konu Amerika’nın bu savaşı kazanmayı neden başaramadığıdır. Bazı araştırmacılar Amerika’nın savaşı kazanabilmesi için Kuzey Vietnam’ı önce tecrit edip sonra işgal etmesi gerektiği düşüncesini ortaya koyarlar. Bazı araştırmacılar ise Vietnam milliyetçiliğinin gücünün karşısında, Amerika’nın savaştaki gücünün ve çevreleme doktrininin zayıf kaldığı görüşündedirler.
Taciser Ulaş Belge, 20 yy Uluslararası Tarihi, s.220’den uyarlandı.
