Türk Tiyatrosunda Tarih
Konusunu tarihten alan ilk eser olan Vatan yahut Silistre’den günümüze birçok oyun yazıldı. Bu oyunların nitelik ve nicelik yönünden yeterli olup-olmadığı elbette tartışılabilir. Ancak konuyu genel anlamda kavrayabilmek için kendi içinde tasnife tabii tutmak gerekir.
William Lowell Randall, edebî eserlerin tasnifi meselesini incelerken, bütün tasnif çabalarının “mantıksal bir hüsran”la sonuçlandığını söyler (Randall 1999, 121). Gerçektende her tasnif bir tarafıyla eksiktir. Bir edebî eseri tasnif ederken neye göre hareket edileceği konusu tartışılmaktadır.
Edebî eseri üslûp, tema, konu, yapı gibi çeşitli özelliklerine göre tasnif edebiliriz. Ancak, hangisini esas alırsak alalım, diğerine göre hatalı veya eksik olacaktır (Şengül 2008a, 23-24).
Sevda Şener, tarihî malzemeyi ele alışlarına göre tarihî oyunları; tarihi yalnızca görsel ve işitsel olanakları ile çarpıcı bir malzeme olarak kullanan oyunlar, tarihte yaşamış kişilerin ününden yararlanarak görkem duygusu uyandıran oyunlar ve tarihsel bir kişi veya olayı çağdaş bir bildiriye araç olarak kullanan oyunlar olmak üzere üç grupta inceliyor (Şener 1982, 187).
Hülya Nutku ise, tarihî drama türlerini; biyografik tarihsel oyunlar, törensel oyunlar, suikast oyunları, kurban (martir) oyunları, baskı (tiran) oyunları, belgesel oyunlar ve tarihî olmayan tarihî oyunlar şeklinde tasnif ediyor (Nutku 1987, 53-54).
İnci Enginün de Cumhuriyet döneminde yazılmış tarihî oyunların kendi içinde tasnif edilmesi gerektiğine işaret ettikten sonra tarihî oyunları; destan ve efsanelerin yorumlanması (Türk destanları, Mezopotamya, mitoloji/Yunan), Osmanlı tarihi, Millî Mücadele dönemi, başka ülkelerin tarihlerinin anlatıldığı oyunlar şeklinde tasnif ediyor (Enginün 2001, 145-148).
Yukarıda kısaca bahsettiğimiz tasniflerden farklı olarak, anlatımı daha kolaylaştırmak için edebî dönemleri esas alan bir tasnif yapmanın daha uygun olacağını düşünüyoruz. Edebî dö- nemleri ise, verilen eserler açısından Tanzimat, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemi olmak üzere üç başlık altında değerlendireceğiz.
Tanzimat döneminde yazılan oyunları; konusunu Türk tarihinden alan oyunlar, İslâm tarihini ve başka milletlerin tarihlerini anlatan oyunlar ve Şehname’den hareketle halk-iktidar ilişkisini anlatan oyunlar olmak üzere üç grupta değerlendireceğiz.
Meşrutiyet döneminde tarihî malzemeyi işleyen tiyatrolar ise, konusunun büyük bir kısmını Osmanlı tarihinden alır. Bunları, tarih ve siyasetin iç içe anlatıldığı oyunlar ve Sultan II. Abdülhamit dönemi ve sonrasını anlatan oyunlar olmak üzere iki ana başlıkta inceleyeceğiz.
Cumhuriyet döneminde yazılan ve tarihî malzemeyi kullanan Türk tiyatrosunu ise, İslâm öncesi Türk tarihi, Türk mitolojisi, destan ve efsanelerini konu alan oyunlar, halk hikâyelerinden hareketle yazılan oyunlar, Türk mistiklerini anlatan oyunlar, Sel- çuklu dönemini anlatan oyunlar, Osmanlı dönemini anlatan oyunlar, Atatürk, Millî Mücadele ve Cumhuriyet sürecini anlatan oyunlar ve Türkiye dışında gelişen olayların anlatıldığı oyunlar olmak üzere sekiz ana başlıkta değerlendirmeye çalışacağız.
