SSCB’nin Dağılması
Gorbaçov perestroika ile siyasi sistemi, devlet örgütünü ve hükûmet yapısını yeniden düzenlemeyi
hedeflemişti. Bunun için Gorbaçov, SSCB içindeki Letonya, Estonya ve Litvanya gibi cumhuriyetlerde
başlayan bağımsızlık hareketlerine ve milliyetler sorununa çözüm bulmak için Aralık 1990’da “Egemen
Devletler Birliği Antlaşması” fikrini ortaya attı. Gorbaçov, bu Antlaşma ile SSCB içindeki cumhuriyetler
arasında daha sıkı bir ekonomik iş birliğini isterken birlik içindeki en büyük cumhuriyet olan Rusya
Federasyonu’nun lideri Boris Yeltsin, Mayıs 1990’da serbest pazar ekonomisi ve ekonomik
bağımsızlık
isteyerek Haziran 1990’da bağımsızlığını ilan etmişti. Aynı zamanda SSCB içindeki birçok cumhuriyet
de bağımsızlığını ilan etmişti.
Gorbaçov’un öne sürdüğü ve 10 cumhuriyet tarafından kabul edilen “Egemen Devletler Birliği
Antlaşması”nın 20 Ağustos 1991 günü imzalanması kararlaştırıldı. Çok önemli bir sorunu çözdüğüne
inanan Gorbaçov ailesiyle beraber 5 Ağustosta Kırım’daki yazlığına tatile gitti. SSCB’ye
bağlı
cumhuriyetlerdeki bağımsızlık ilanlarına karşı Gorbaçov’un gerekli tedbirleri almadığını düşünen ve
“Egemen Devletler Birliği Antlaşması”na karşı olan ordu içindeki bazı komutanlar, bakanlar ve KGB
liderinin aralarında bulunduğu bir grup, 18 Ağustos 1991 günü Gorbaçov’a karşı bir darbe
yaptı.
Gorbaçov ve ailesi Kırım’da ev hapsine alındı. 19 Ağustos 1991 günü tanklar Rusya Federasyonu
Parlementosunu çembere alırken, Boris Yeltsin
darbeyi yapanlara karşı halkı her yerde gösteri
ve grevler yapmaya çağırdı.
Yeltsin’in çağrısı hem halktan hem de Batılı
devletlerden büyük destek gördü. Kısa süre
sonra darbe yapanlar dağılmak zorunda kalırken
Yeltsin’i halkın gözünde bir kahramana dönüştürdü.
Karışıklıktan yararlanan SSCB’ye bağlı
cumhuriyetlerin tamamına yakını bağımsızlıklarını
ilan etti. 19 Ağustos 1991’de Kremlin
Sarayı’na 1917’den önceki Rus bayrağının
çekilmesi, SSCB’nin tarihteki ömrünü doldurduğunun
işaretiydi. Moskova’ya dönen Gorbaçov
24 Ağustosta Sovyetler Birliği Komünist Partisi
liderliğinden istifa etti ve aynı gün Partinin faaliyetlerine
son verildi.
Devlet Başkanlığı görevine bir süre daha devam
eden Gorbaçov, 25 Aralık 1991’de bu görevinden
de istifa etti ve yerine Boris Yeltsin geçti. Gorbaçov
Perestroika adlı eserinde; Gayesinin sosyalizmin
yerine başka bir sistem getirmek değil, sosyalizmi
güçlendirmek olduğunu, Batı’dan yapılan ekonomik
önerileri kabul etmeyeceğini, sosyalizmin
potansiyelini gerçekten kullanıp onun ana prensiplerine
sarılacaklarını, insan çıkarlarını dikkate alarak
planlı bir ekonominin nimetlerini kullanırlarsa
sosyalizm, kapitalizmden daha başarılı olacağını savunmuş fakat SSCB’yi yıkılmaktan
kurtaramadı.
