Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos – 13 Eylül 1921)
Mustafa Kemal, çok sevdiği askerlik mesleğine Sakarya Meydan Savaşı ile dönmüştür.
Sakarya Meydan Muharebesi
Yunan ordusu, İngiltere’nin yönlendirmesi ve desteği ile 13 Ağustos 1921’de Sakarya’daki Türk siperlerine doğru harekâta başladı. 15 Ağustos’ta Yunan kralı Konstantin, ordularına “Ankara’ya!” emrini verdi; son bir saldırı ile Millî Mücadele’nin merkezini ele geçirmek, savaşı bitirmek istiyorlardı. 23 Ağustos 1921’de Yunan ordusunun saldırısıyla Sakarya Meydan Savaşı başladı.
Yunanlar durmaksızın ilerleyerek Türk ordusunun Sakarya’daki savunma hattına dayandı. Yunan ordusu Ankara yakınlarına, Polatlı’ya kadar ilerledi; Ankara’dan top sesleri duyuluyordu. Savaş, yaklaşık yüz kilometrelik bir cephe üzerinde yirmi iki gün yirmi iki gece sürdü.
İngiltere’nin bu savaşta Yunanlara destek olması konusunda İngiliz Parlamentosu’nda yaşanan bir tartışmada, dönemin İngiltere başbakanı Lloyd George aşağıdaki konuşmayı yapmıştır:
“…Macestelerinin hükumeti olarak ne yapmamız bekleniyordu? Türk milliyetçilerini uzlaşmaya zorlamak için Anadolu’nun derinliklerine İngiliz askerleri mi yollayacaktık? Bu imkânsız bir şey! Tek çare var: Yunanlarla Türkleri sonuna kadar vuruşturmak. Savaşın bir meziyeti de şudur: Taraflara, gerçeğe saygıda bulunmayı öğretir.
Öyle ümit ediyorum ki barış girişimlerimize karşı çıkan Türkler, bu kez gerçeğe saygı duymasını öğreneceklerdir.’
Avam Kamarası’nın çoğunluğu, emperyalist siyasetin güçlü temsilcisi Lloyd George’u şiddetle alkışladı. Walter Guiness (Voltır Gines) yanındaki milletvekiline: ‘Başbakan bütün siyasi sermayesini Yunan atına yatırmış görünüyor.’ dedi, ‘Bu at kazanamazsa, iflas edecek.'”
Mustafa Kemal, atından düşerek yaralandığı hâlde savaşı cephe karargâhından idare etti. Türk ordularının Başkomutanı Mustafa Kemal, savaşın en kritik noktasında savaş tarihine “topyekün savaş” olarak geçen tarihî emrini vererek Yunanlar lehine görünen savaşı tersine çevirdi.
“Hattı müdafaa (savunma hattı) yoktur, sathı müdafaa (savunma alanı) vardır. O satıh (alan) bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı milletin kanıyla sulanmadıkça bırakılamaz. Onun için küçük büyük her birlik ilk durabildiği noktada tekrar düşmana karşı cephe teşkil edip savaşa devam eder. Yanındaki birliğin çekilmeye mecbur olduğunu gören birlikler, ona tabi olamaz. Bulunduğu yerde sonuna kadar dayanmaya mecburdur.”
Türk ordusu 10 Eylül 1921’de karşı saldırıya geçti. 13 Eylül’de Sakarya Nehri’nin doğusu Yunanlardan tamamen temizlendi. Sakarya Savaşı, Yunanların son saldırı savaşı oldu ve Yunan ordusu savunma durumuna geçti. Bu zaferle, Türk ordusunun 1683’te Viyana önlerinden beri devam eden geri çekilme süreci durmuş oldu.
Sakarya Meydan Savaşı’nın kazanılmasında Genel Kurmay Başkanı Fevzi Paşa ve Batı Cephesi komutanı İsmet Paşa’nın da önemli rolleri vardır. Subaylar, erler ve cephane taşıyan kadınlar da bu zaferin isimsiz kahramanlarıdır.
Savaşta, yedisi tümen komutanı olmak üzere 350 subay şehit düşmüş, 800 subay yaralanmıştır. Bu nedenle Sakarya Savaşı “subay savaşı” olarak adlandırılır.
Savaş sonrası Mustafa Kemal’e TBMM tarafından Gazilik unvanı ve Mareşallik rütbesi verildi. Türk ordusunun zaferi İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrılıklarını da su yüzüne çıkardı. İtalya’dan sonra Fransa da işgal ettiği yerlerden çekildi. İngiltere savaşta yalnız kaldı. Kafkas devletleri ile Kars Antlaşması, Fransa ile Ankara Antlaşması, Ukrayna ile dostluk antlaşması imzalandı.
