Roma Şehrinde Halk Meclisleri
Roma şehrinde cumhuriyet dönemi memuriyetleri başlıklı yazımızda adı geçen memuriyetleri ve senatoyu destekler nitelikte memurları seçen ve önemli kamu görevlerini yerine getiren birtakım halk meclisleri de mevcuttu.
Bu meclisler yetkililerin kontrolü altında tutulmaktaydı; önemli konular hakkında karar vermek, yeni memurları atamak gibi meselelerle ilgili olarak sadece consul, praetor veya pleb tribunus’ları gibi yüksek yetkililer bu organları toplantıya çağırabilmekteydi. Bunun dışındaki toplantılar karar yetkisinden yoksun, sadece tartışma amaçlı toplantılardı (Lat.: contiones).
Meclisi oluşturan vekiller önlerine getirilen meseleyle ilgili yalnızca lehte veya aleyhte oy verme hakkına sahiplerdi; bu konularla ilgili mecliste konuşma yapma veya meclise kanun tasarısı getirme gibi hakları mevcut değildi. Yine de laf keserek veya yetkililerin fasces veya resmi koltukları(örn. sella curulis) gibi nesnelere zarar vererek memnuniyetsizliklerini gösterebiliyorlardı.
Comitia Centuriata
Centuria meclisi yalnızca imperium yetkisi bulunan bir yetkili tarafından toplantıya çağrılabilen ve en eski meclis niteliğindeki organdı. Askeri esaslara göre düzenlenen bir yapısı vardı. Halk belirle centuria’lara bölünmüştü ve bunların her biri orduyu oluşturan askeri birimlerdi.
İlk 18 centuria süvarilerden, geri kalanlar ise trompetçi, demirci, sapancı gibi unsurlardan oluşmaktaydı. Servet esasına göre düzenlenen centuria meclisinde temsil edilen toplam 193 centuria vardı. Her centuria’nın bir oyu vardı. Öte yandan bu centuria’ların oylama esasları pek demokratik değildi ve genellikle zenginlerin oluşturduğu centuria’ların oyları oylamanın gidişatını belirlemekteydi. Bu meclisin görevi genel olarak yeni consul’leri, praetor’ları, censor’ları seçmek ve savaş ve barış kararlarını almaktı.
Comitia Tributa ve Consilium Plebis
Her Roma vatandaşı belli bir kabileye mensuptu ve Kabileler meclisi bu 30 kabilenin temsilcilerinin bulunduğu bir meclisti. Bu meclis Centuria meclisi gibi ağırlıklı olarak varlıklıların kontrolünde olmasa da, yine de fakir vatandaşlar, özellikle de Roma şehrinin dışında yaşıyorlarsa bu meclisin toplantılarına katılmakta güçlük çekiyordu.
Roma şehrinde yaşayan kabilelerin sayısı 4’tü, diğer bölgelerde yaşayan kırsal kabilelerin sayısı MÖ 241 yılında Roma’nın genişlemesiyle daha da fazlalaşmış ve toplam kabile sayısı 35’i bulmuştu. Bu bakımdan bu kırsal kabilelerin oyları katılım gösterdikleri taktirde mecliste ağırlığı daha fazla olabilirdi.
Pleb tribunus’ları haleflerinin seçilmesi ya da belli yasaların kabulünün veya reddinin oylanması için kabileleri toplantıya çağırdığında Pleb meclisi veya Consilium Plebis adlı meclis toplanmaktaydı. Consul’ler veya praetor’lar quaestor, aedilis curulis gibi belli memurlukların seçimlerini yapmak üzere kabileleri toplantıya çağırdığında Comitia Tributa meclisi toplanırdı.
Consilium Plebis ve Comitia Tributa adlı meclisleri birbirinden ayıran çok fark yoktu. Bu farklardan bazıları şunlardır: Comitia Tributa’ya bir consul veya praetor başkanlık ederken, consilium Plebis’e bir pleb tribunus’u başkanlık ediyordu. Consilium Plebis’i oluşturan kabilelerin tümü pleblerden oluşmaktaydı, Comitia Tributa ise tüm kabilelerden temsilciler bulundurmaktaydı. Bu meclislerde her kabilenin bir oy hakkı vardı. Hangi kabilenin önce oy kullanacağı ise kurayla belirlenirdi.
