Osmanlıların Kutsal Topraklara Hizmetleri

Kâbe, İslam’ın doğduğu yer olan Mekke’ye, Hz. Peygamber’in kabri ve mescidi de Medine’ye kutsiyet
kazandırmıştır. İslam kültüründe bu iki şehre “Harameyn” de denir.

Osmanlılar İslam coğrafyasının korunmasında önemli roller üstlendiği gibi İslam dünyasının merkezi
sayılan kutsal topraklarda da önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Osmanlı, kutsal toprakların korunması,
bölge halkına yardımda bulunulması, Kâbe’nin bakım ve onarımı gibi alanlarda hizmet etmiştir.
Yapılan hizmetlerin en önemli göstergelerinden biri, Osmanlıların her sene hac mevsiminde Mekke
ve Medine halkına gönderdiği para, yiyecek ve giyecekten oluşan hediyelerdir. Osmanlı padişahları Yavuz
Sultan Selim’den itibaren diğer unvanlarının yanında “iki kutsal şehrin hizmetçisi” anlamına gelen
“hadimu’l-harameyni şerifeyn” unvanını da kullandılar. Bu unvanlarının gereği olarak kutsal topraklara
ve buralarda yaşayan Müslümanlara büyük hizmetlerde bulundular.43 Örneğin ilk “surre”yi gerçekleştiren
Yıldırım Bayezit ile oğlu Çelebi Mehmet oldu. Yıldırım Bayezit’in surresi, yarısı Mekke yarısı da
Medine halkına mahsus olmak üzere on dört
bin duka (13. yüzyılda Venedik’te çıkarılan ve
Osmanlı Devleti’nde de kullanılan altın akçe) altındı.
Bu, her yıl Kurban Bayramı’nda Mekke’ye
gönderilmiş olurdu. Sonra II. Murat, her yıl Mekke,
Medine, Kudüs ve Kudüs sancağına bağlı
Halilü’r- Rahman’a üç bin beş yüz filoriden (ilk
olarak Floransa’da basılan sonra Avrupa’da ve
Osmanlıda da kullanılan, üzeri zambak çiçekli altın
para) oluşan surre yolladı. Yine aynı padişah,
Ankara’nın Balıkhisarı mıntıkasındaki köylerin
hasılatını da Mekke’ye vakfetmiştir.

Yavuz Sultan Selim de Mısır’ı aldıktan sonra o bölge insanlarına iki yüz bin duka altın ile zahire göndererek
(1517) bunları her iki şehir halkına dağıttı. Bundan sonra Osmanlının surre yollaması âdet hâline geldi.

Osmanlı, gönderilen hediyelerin miktarını artırmak için çok sayıda vakıf kurdu. Bu tür vakıflara “Haremeyn
Vakıfları” denmiştir. Bu vakıfların amaçları arasında hastane, medrese, yol yapımı, aşhane ve hac
ibadetinin kolaylaştırılması gibi hizmetler vardı. Ayrıca Mekke ve Medine’de oturanlar vergiden muaf tutuldu
ve geçimleri hazineyle vakıflardan karşılandı.

Osmanlılar kutsal topraklarda iyileştirme ve imar çalışmalarıyla da hizmet ettiler. Kâbe, Mescid-i Haram
ve Mescid-i Nebevi’de tamir ve genişletme çalışmaları yaptılar. Örneğin IV. Murat zamanında bir sel
baskını sonucu duvarları yıkılan Kâbe, tümden yenilendi. Yine Osmanlı tarafından Kâbe’nin ahşap çatısı
elden geçirildi, eskiyen yağmur oluğu sökülüp yerine gümüş kaplama üzerine altın süslemeli yeni bir oluk
takıldı. Bu arada kapı kemeri yenilendi ve üzerindeki gümüş kitabe levha alınarak yerine altın bir kitabe
levha konuldu. Kâbe’nin örtüsü 1609’dan itibaren İstanbul’da dokunmaya başlandı. Eski örtü İstanbul’a
getirilerek Hırka-i Saadet Dairesinde saklandı.

Osmanlının Mescid-i Nebevi’ye de hizmetleri oldu. Örneğin Sultan Abdülmecit zamanında mescidin
tabanı mermerlerle kaplandı ve üzeri
halılarla döşendi. Tavan kısımları
çeşitli desenlerle süslendi. Mescidin
içindeki hatlar, İstanbul’dan giden
Hattat Abdullah Zühdü Bey tarafından
yazıldı.

Dinî mekânların onarım ve yenilenmesi
yanında Osmanlılar tarafından
bulaşıcı hastalıklara karşı Hicaz
Sağlık Teşkilatı da kuruldu. Salgın
hastalıklara neden olan su kaynaklarını ıslah çalışmaları yapıldı. Hac yolculuğu sekiz on ay gibi oldukça uzun süren yorucu bir yolculuktu.
Osmanlı bunu kolaylaştırmak için 20. yüzyılın başında İstanbul’dan Mekke’ye kadar uzanacak Hicaz Demir
Yolu’nun yapımını başlattı. Medine’ye kadar olan bölümü tamamlanmıştı. Fakat Arap isyanlarının başlaması
üzerine yol, Mekke’ye ulaştırılamadı.

Osmanlılar kutsal toprakların korunmasında da büyük fedakârlıklar göstermiştir. Bunun en çarpıcı örneğini
Medine Müdafaası’nda askerleriyle birlikte Fahrettin Paşa göstermiştir. Hülasa Osmanlılar kutsal
topraklara hangi alanda hizmet gerekiyorsa o alanda hizmet etmekten geri durmamışlardır.