Osmanlı Devleti’nde Saray Eğitimi

Topkapı Sarayı sadece devletin yönetildiği bir yer değildi. Tecrübeli devlet adamlarının yetiştirilmesinden hanedan mensuplarının eğitilmesine kadar birçok yönü olan büyük bir okuldu. Sarayda eğitim verilen kurumlar enderun, harem ve şehzadegan mektebidir. Enderun, Harem ve Şehzadegan, Osmanlı’da saray mektebi olarak bilinirler.

Enderun Mektebi

Fatih döneminde tam olarak kuruluşu gerçekleştirilen enderun mektebine başlangıçta devşirme sistemiyle Hristiyan tebaanın zeki ve yetenekli çocukları alınırdı.

Enderundaki temel amaç iyi bir Müslüman, güvenilir, kabiliyetli devlet adamları yetiştirmekti. Enderunda devşirmelerin eğitimi koğuş denilen odalarda yapılırdı. Aşağıdan yukarıya doğru yedi oda bulunmaktaydı. Bu odalar: Büyük Oda, Küçük Oda, Doğancılar Odası, Seferli Odası, Kiler Odası, Hazine Odası ve Has Odadır.

Her odanın eğitimi öğrencilerin kabiliyetlerine göre bir ya da iki yıl olabilirdi. Enderunun özelliği sarayın içinde olmasıdır. Askerî eğitimden güzel sanatlara hatta musiki derslerinin de verildiği çok yönlü bir eğitim kurumuydu. Türk ailelerin yanında Türkİslam gelenek ve göreneklerini öğrenen çocuklar iç oğlan olarak saraya alınırlardı. İç oğlanlar sarayda matematik, tarih gibi konularda üst seviyede eğitim görürdü.

Öğrenciler alt odalardan eğitime başlar, başarılı oldukları takdirde üste doğru yükselme gerçekleşirdi. Yine yeteneklerine göre sportif faaliyetlerde bulunurlardı. Bir sanat dalında mutlaka uzmanlaşırlardı.

Padişahın özel hizmetini yaparak yetişen bu öğrenciler eğitimlerinin sonunda çıkma usulü denen yöntemle birunda ya da taşrada yönetici olarak görevlendirilirdi. Yükselme Döneminde enderundan birçok vezir, sadrazam ve yüksek dereceli devlet adamı yetişmiştir.

Harem Mektebi

Haremde; padişahın eşleri, çocukları ve cariyeleri yaşardı. Padişahın yaşadığı bölüme denirdi. Harem aynı zamanda okul niteliğindeydi.

Hareme alınan cariyeler, kalfaların sıkı disiplini altında eğitimden geçirilirdi. Bu cariyeler özel yeteneklerine göre müzik, resim, edebiyat, örgü gibi dersler alır, bu arada dinî bilgileri öğrenmelerine de önem verilirdi. Belirli günlerde özel öğretmenler sarayda saz dersleri verirlerdi. Harem halkı, günlerini kitap okumakla özellikle tarih öğrenerek geçirir ve musiki ile uğraşırlardı.

Şehzadegan Mektebi

Padişahların erkek çocukları olan şehzadeler saray içerisinde açılmış şehzadegan mektebinde ilköğrenim eğitimlerini görürlerdi. Şehzadegan mektepleri sadece şehzadelere hizmet verir, şehzadelerin eğitiminde faaliyet gösterirdi.

Bu yazıda, Osmanlının saray mektepleri olarak bilinen, harem, enderun ve şehzadegan mekteplerine değindik. Osmanlının saray mektebi olarak bilinen harem, enderun ve şehzadegan mekteplerinde devşirme çocukları, padişah cariyeleri ve çocukları ile şehzadelerin eğitimleri yapılırdı. Osmanlı Devletinde saray eğitimi bu saray mekteplerinde gerçekleştirilirdi.