NATO Üyeliği Sonrası Türk Silahlı Kuvvetlerindeki Değişimler
Türk savunma sanayisi 20. yüzyıla gelindiğinde kendi ihtiyaçlarına cevap veremiyordu. Kurtuluş Savaşı yıllarında bu alandaki eksiklik ciddi olarak hissedildi. Cumhuriyet Dönemi’nde ilk olarak Şakir Zümre ile başlayan özel sektör savunma sanayisi yatırımları Vecihi Hürkuş, Nuri Demirağ gibi müteşebbisler ile devam etti.
Henüz kurulma aşamasında olan Türkiye Cumhuriyeti savunma sanayisi, ABD’nin Truman ve Marshall Planları kapsamında Türkiye’ye yaptığı askerî yardımlardan olumsuz etkilendi. Türkiye, NATO’ya dâhil olması ile ABD güvenlik çemberine de dâhil edildi. Devletin yurt içinden temin etmeye çalıştığı askerî ihtiyaçlar ABD tarafından karşılandı. Bu yardımlarla yerli sanayi gereksiz konuma düşürüldü, mevcut tesisler lağvedildi ve planlanan yatırımlardan vazgeçildi. Artık kendi kendini çeviremeyecek duruma gelen askerî malzeme üretim tesisleri, 1950’de çıkarılan kanunla Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK) Genel Müdürlüğü bünyesine alındı. Millî savunma sanayi ruhu Savunma Bakanlığınca Ar-Ge Daire Başkanlığı bünyesinde (1954) yaşatılmaya çalışılmışsa da istenen sonuçlar elde edilemedi.
Truman ve Marshall Yardımları ile belli oranda modernize edilen Türk ordusunun yeterli düzeye ulaştığı söylenemezdi. 1952’de yardımlar, 680 milyon doları askerî olmak üzere 960 milyon dolara ulaştı. Türkiye’ye yapılan NATO yardımları 1970 yılına kadar 5 milyar dolara ulaştı. Bu dönemde ABD’den gelen yardımlar da 1,208 milyarı hibe olmak üzere 2,727 milyar dolardı. Yapılan bu yardımlar askerî ağırlıklıydı. 1954-62 yılları arasında yaklaşık 1,5 milyar dolarlık askerî yardım yapıldı. Bu yardımlar, Türkiye’nin ihtiyacı olan ekonomi ve sanayi alanına aynı oranda yansımadı. Türkiye’nin bu alanlardaki boşlukların doldurulması yönündeki tüm girişimleri ABD tarafından göz ardı edildi.
NATO etkisi ve desteğiyle Türkiye’de yapılan askerî yatırımlar ve oluşumlar şunlardır:
• Yapılan teçhizat ve silahların kullanımını öğretmek için ABD ve diğer NATO ülkelerinden Türkiye’ye askerî uzmanlar geldi. Bu uzmanlar Türk askerî okullarında ve askerî akademilerde görevlendirildiler.
• Gelen uzmanlar Türk askerî eğitim sistemini şekillendirmeye başladılar. Sonrasında Türk askerî sistemi tamamen ABD modelini alarak kökten değişime uğradı.
• Gelen askerî yardımlar ile Adana İncirlik Hava Üssü, İzmir NATO Güney Komutanlığı, Çiğli, Diyarbakır, Trabzon, Samsun, Gölbaşı, Karamürsel gibi askerî üsler inşa edildi. 1970 yılına gelindiğinde bu üslerdeki Amerikalı personel sayısı 25 bine ulaştı.
Genel olarak değerlendirildiğinde NATO adına ABD’nin Türkiye’ye yaptığı yardımların bazı nedenleri şöyle sıralanabilir:
• SSCB saldırılarına karşı duracak güçlü bir tampon ülke olarak Türkiye’yi desteklemek
• Türkiye’nin Bağlantısızlara katılma ihtimalini ortadan kaldırmak
• ABD’nin Orta Doğu’daki çıkarları için güçlü ve kendine yakın bir Türkiye’nin varlığına duyduğu ihtiyaç
• ABD üslerinin kurulması ve korunması için gereken ekonomik desteği vermek
• Çevreleme politikasında Türkiye’ye duyulan ihtiyaç
