Klasik Dönemde Osmanlı Hukuku
Osmanlı Devleti hukuk alanında kendisinden önceki Türk-İslam devletleri
gibi İslam hukukunu esas almıştır. Ancak bu hukukun açıklık getirmediği devlet
yönetimi gibi bazı konularda gerekli düzenlemeler yapılarak “örfi hukuk”a göre
hareket edilmiştir. Osmanlı hukukunun oluşumunda İslam hukuku ve örfi
hukukun yanı sıra fethedilen yerlerin mevcut hukuku da etkili olmuştur. Bir
bölgenin yönetiminde meydana gelecek köklü değişiklikler halkın yaşantısı ile
vergi gelirlerini olumsuz etkileyeceğinden fethedilen yerlerin mevcut yasaları
ve örfleri büyük ölçüde muhafaza edilirdi. Sadece Osmanlı hukukuyla
uyuşmayan uygulamalar değiştirilir; vergi, yönetim, askerlik ve adalet ile ilgili
düzenlemeler ise örfi kurallar esas alınarak gerçekleştirilirdi.
Osmanlı Devleti’nde kapsamlı şekilde kanunları
düzenleme çalışmaları Fatih Sultan Mehmet zamanında
gerçekleştirilmiştir. Fatih, merkezî otoriteyi kuvvetli tutmak
için devlet teşkilatında ve mevcut kanunlarda yenilikler
yaparak örfi hukuku ön plana çıkarmıştır. Bu kanunlar
olgunlaştırılmış, yukarıdaki metinde görüldüğü üzere
sonraki dönemlerde yaygın şekilde uygulanmıştır.
Böylelikle Osmanlı kanunları, kendine has özellikleriyle
yerleşip süreklilik kazanmıştır.
Kanunnameler, daha düzenli bir yargı mekanizması
oluşturmak amacıyla şeyhülislamın fetvasına dayandırılırdı.
Divan görüşmeleri sonucunda hazırlanan ve nişancılar
tarafından kaleme alınan kanunlar sadrazam
başkanlığındaki divan üyeleri tarafından padişaha arz
edilirdi. Padişahın onayladığı kanunlar nişancı tarafından
“mühimme defteri”ne kaydedilirdi. Padişahın tuğrasının
çekilmesinden sonra resmiyet kazanan ferman, hüküm,
kanunname vb. uygulanmak üzere ait olduğu beylerbeyi,
sancakbeyi veya kadılara gönderilir, böylece yürürlüğe
girerdi.
Osmanlı kanunnameleri düzenlenişi, içeriği, uygulama alanı vb.
özelliklerine göre farklılıklar arz eder. Kanunnamelerin çeşitliliği ve yasal
düzenlemelerin çokluğu Osmanlı hukuk sisteminin gelişmişliğini göstermektedir.
