Kafkasya (Kafkas) Cephesi
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşına katılması üzerine Rus kuvvetleri Erzurum ve Sarıkamış yönünde ilerlemeye başladılar. Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emellerine son verme ve Pantürkizm politikası çerçevesinde dünya Türklüğünü birleştirme düşüncesinde olan Enver Paşa, komutasındaki ordu ile taarruza geçti.
Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı’nda ilk cepheyi 1914’ün sonlarına doğru Ruslara karşı açtı. Harbiye Nazırı Enver Paşa; 1878 Berlin Antlaşması ile kaybedilen Kars, Ardahan ve Batum’u alarak Kafkasya üzerinden Orta Asya Türk Dünyası ile birleşmek istiyordu. Ancak kış mevsiminde yapılan Sarıkamış Harekatı hava koşulları, teçhizat eksikliği, yiyecek ikmallerinin yapılamaması, bölgedeki Ermenilerin bir kısmının Ruslarla iş birliği yapması gibi nedenlerle başarısız oldu. Sarıkamış Harekatı’nda görev alan askerlerin önemli bir bölümü kaybedildi.
Kafkas Cephesinde yapılan bu savaşlarda Enver Paşa Ruslara karşı başlangıçta başarı kazandıysa da şiddetli kış ve salgın hastalıklar nedeniyle büyük kayıplar verdi. 22 Aralık 1914’te başlayan, 19 Ocak 1915’e kadar devam eden Sarıkamış harekatında sadece soğuk nedeniyle 30.000 Türk askeri donarak öldü. Bu olaydan sonra harekete geçen Ruslar; Van, Muş, Bitlis, Erzincan ve Trabzon’u işgal ettiler. Bu bölgedeki Ermeniler de Ruslarla birlikte hareket ederek işgal ettikleri yerlerde katliam yaptılar. Bugün Ermenilerin dünya kamuoyuna duyurmaya çalıştıkları 1915 olayları bu esnada yaşandı.
Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girmesini fırsat bilen Ermeniler, Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri’nin öncülüğünde isyanlarını arttırdı. Bunun üzerine Osmanlı Hükumeti cephe gerisinin güvenliğini sağlamak ve bölge halkını korumak amacıyla 1914’te “Tehcir (Sevk ve İskân) Kanunu”nu çıkardı. Cepheye yakın bölgelerdeki Ermeniler göç ettirilerek daha güvenli olan Suriye ve Lübnan’a yerleştirildi.
Sarıkamış’taki başarısızlıktan sonra Rus kuvvetleri 1916 başlarından itibaren Erzurum, Van, Muş, Bitlis, Trabzon ve Erzincan’ı işgal etti. Çanakkale Savaşlarındaki başarısından sonra Mustafa Kemal Doğu Cephesi’ne atandı. Burada emrindeki birliklerin yiyecek, giyecek ihtiyaçlarının giderilmesini ayrıca haberleşmedeki aksaklıkların çözüme ulaştırılmasını sağladı. Tüm bu çalışmaların sonunda 6-7 Ağustos 1916’da Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri aldı.
Osmanlı Devleti Ermenilerin Ruslarla iş birliğini önlemek ve katliamlarını durdurmak için Ermeni terör örgütleri olan Hınçak ve Taşnak cemiyetlerini kapattı. Ayrıca savaş bölgesinde yaşayan Ermenilerin geçici olarak Suriye’ye göç etmelerini sağladı.
Çanakkale Savaşlarından sonra Doğu cephesine ordu komutanı olarak atanan Mustafa Kemal 6-7 Ağustos 1916’da Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri aldı. Rusya’da Ekim 1917’de Bolşevik İhtilali’nin çıkması bu cephede Osmanlı Devleti’ni rahatlattı.Yeni Rus yönetimi 3 Mart 1918’de İttifak Devletleri ile imzaladığı Brest Litowsk Antlaşması ile savaştan ayrıldı.
1917 sonbaharında Rusya’da ihtilal çıktı, Çarlık rejimi yıkıldı. Yeni kurulan sosyalist rejim, Almanya ve bağlaşıklarıyla 3 Mart 1918’de Brest-Litovsk Barış Antlaşması’nı imzalayarak Birinci Dünya Savaşı’ndan çekildi. Böylece Kafkas Cephesi kapandı. Rusya, Brest-Litovsk Barış Antlaşması ile 1878 Berlin Antlaşması’nda almış olduğu Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı Devleti’ne geri verdi.
