İslam Tarihinin Kaynakları Nelerdir?
İslam Tarihinin ilk ve en önemli kaynağı Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an-ı Kerim’de birçok sure ve ayet inançlardan, insanlık tarihinden, diğer peygamberlerin mücadelesinden, İslam dini ve onun tebliğcisi Hz. Muhammed’in (s.a.v) hayatından bahseder.
Metodolojik olarak tasnif edildiğinde ise İslam tarihinin kaynakları: sözlü, yazılı, müzelik malzeme, tarihî ve coğrafi mekânlardır.
Sözlü kaynaklar ağızdan ağıza, nesilden nesile aktarılan ve sözle ifade edilen hususlardır. Peygamber Efendimizin (s.a.v) hayatı ile ilgili bilgilerin bir kısmı İslam’ın ilk asrında nesilden nesile bu şekilde nakledilmiştir.
Sözlü kaynaklar hiçbir zaman yazılı kaynaklar ölçüsünde güvenilir olamazlar. Ancak bunlar yazılı kaynakların bulunmadığı yerde yardımcı kaynak olarak ihtiyatla kullanılmalıdır.
Kısaca Konu Başlıkları
İlk Dönem İslam Tarihi Kaynakları
Genel Kaynaklar: Kur’an-ı Kerim, Hadis Kitapları, Genel Tarih Eserleri
Müstakil Eserler: Siyer Kitapları, Meğazi Kitapları
Yazılı kaynakların en başta geleni Kur’an-ı Kerim’dir.Kur’an-ı Kerim, İslam dininin mübarek kitabı olmakla beraber o, Arapların Cahiliye Dönemi inançları, sosyal ve ekonomik durumları, Hz. Muhammed’in (s.a.v) İslam’ı yayma faaliyetleri, hayatı ile ilgili diğer bazı bilgileri ihtiva eder. İslam tarihi araştırıcısının ilk temel kaynağı Kur’an-ı Kerim’dir.
İslam Tarihinin Bazı Temel Kaynakları
| Yazar | Eser |
| İbn İshak | Siretü’n-Nebeviyye |
| İbn Hişam | Siretü’n-Nebeviyye |
| Taberi | Tarihu’l-Umem ve’l-Mülûk |
| İbn Sa’d | Kitabü’t-Tabakat |
| Belâzuri | Fütuhu’l-Büldan |
| Vakıdî | Kitabu’l- Meğazî |
Diğer önemli bir yazılı kaynak ise hadis kitaplarıdır. Hadisler, Hz. Peygamber’in (s.a.v) sözleri, fiilleri (yaptıkları) ve takrirleri (huzurunda yapılan bir davranışa ses çıkarmaması)’dir. Birçok hadis kitabında Kitabü’s-Siyre (Hz. Peygamber’in hayatını anlatan) bölümü bulunduğu gibi, diğer bölümlerde de başta Hz. Muhammed’in (s.a.v) hayatı olmak üzere İslam tarihçiliğinin önemli konularına ışık tutan hadisler yer alır.
Tarihî süreç içinde İslam tarihinin kaynakları yazılı, çizili, görüntülü ve sesli malzemelerle çeşitlenmiştir. Özellikle Osmanlı tarihi araştırmacıları için bu belgeler önemlidir. Müslümanların kurduğu devletler içinde Osmanlı Devleti’nin arşiv belgeleri günümüze kadar ulaşmıştır.
Ülkemizde bulunan Osmanlı arşivlerinde, yirmiden fazla ülkenin tarihine ışık tutacak milyonlarca arşiv belgesi bulunmaktadır. Bu belgelerin en önemli özelliği çok güvenilir oluşlarıdır. Bunun yanında takvim ve yıllıklar, vakayinameler, biyografiler ve otobiyografiler, hatıralar, seyahatnameler de İslam tarihinin diğer yazılı kaynakları arasında yer alır.
Birçok tarihî kaynağı müzelerde bir arada toplanmış ve sergilenmiş olarak bulma imkânı vardır. Bunlar, özel yapılmış binalar veya açık hava müzelerinde koruma altına alınmış Müslümanlara ait değer ifade eden kalıntılardır.
İslam Tarihi Kaynakları
| Sözlü | Yazılı | Arşiv | Müzelik | Açık Hava |
| Tarihî şiirler Hikâyeler Anekdotlar Efsaneler Tarihî destanlar Menkıbeler Fıkralar Atasözleri | Kur’an-ı Kerim Hadis kitapları Siyer, Meğazî ve Genel tarih kitapları Tabakât ve Terâcim kitapları Şehir ve bölge tarihleri Hanedan tarihleri Nesep kitapları Fütûhat kitapları | Fermanlar Beratlar Hükümler Ahitnameler Şeriyye Sicilleri | Kitabeler Abideler Heykel ve zafer takları Lahit ve mezar taşları, Hudut ve kilometre taşları Madalyalar İnsan fosilleri Örf ve adetlere ait maddî kalıntılar Paralar Arma ve mühürler | Antik şehirler Kaleler, hisarlar, surlar Köprüler Han ve hamamlar Çarşılar, bedestenler Camiler Kümbetler, mezarlıklar, türbeler Tekkeler, ribatlar Medreseler Darüşşifalar, bimarhaneler |
Tarihi coğrafyalar ve mekânlar da önemli kaynaklardır. Özellikle eski medeniyetlerin bıraktığı tarihî kalıntılar bunlardandır. Bunlara aynı zamanda açık hava kaynakları da denilir. Coğrafî mekânlar açısından örneğin; Hz. Peygamber’in (s.a.v) hayatında önemli bir yer işgal eden, savaş alanları, Mekke ve Medine’nin tarihi yapısı gibi kaynaklar, İslam tarihçiliği açısından önemlidir.
