Irak’ta Rejim Değişikliği
1920 San Remo Konferansı’nda manda yönetimi kurulan
Irak’ta 1921’de Meşruti Krallık kuruldu. 1932’de Milletler
Cemiyetine bağımsız bir devlet olarak katıldı. 1933’te Kral
Faysal’ın ölümünün ardından ülkede dinî ve etnik çatışmalar arttı. II. Dünya
Savaşı öncesi dünyadaki gelişmeler Orta
Doğu’da yeni oluşumlar için zemin hazırladı. 1934’te Türkiye’nin
de üye olduğu Sadabat Paktı’na katılan Irak, II. Dünya Savaşı sonrası ABD ve Batılı devletlere paralel politikalar izleyerek
Bağdat Paktı (1954) içinde yer aldı.
1958’de yapılan bir askerî müdahale sonucu ülkede monarşi
rejimi yıkılarak cumhuriyet ilan edildi. Irak rejim değişikliğinden
sonra Bağdat Paktı’ndan çekildi. Baas Partisi 1968’de Irak’ta
yönetimde söz sahibi oldu, SSCB ile yakınlaşarak bu ülkeden
ekonomik ve askerî yardım almaya başladı. Bu durum Batı’ya
dönük bir politika takip eden İran ile arasındaki ilişkileri zayıflattı.
Diğer taraftan, 1970’te İngiltere’nin Basra Körfezi’nden çekilmesinden
sonra İran’ın, buraya tek başına hâkim olmak istemesi iki
ülke ilişkilerini daha da gerginleştirdi.
Baas Partisinin 1972’de, SSCB ile imzaladığı dostluk antlaşmasıyla
beraber bu ülkeden silah satın almaya başlaması İran’ı
tedirgin etti. Ancak 1975 Martında Cezayir’in arabuluculuğu ile
imzalanan Cezayir Anlaşması’yla Irak ile İran arasındaki Şattülarap Su Yolu’nun en derin yeri sınır kabul edilirken
karşılıklı dostluk ve iş birliğinin taahhüt edilmesi ilişkileri bir
süreliğine düzeltti.
BAAS HAREKETİ
Baas Partisi, 1940’ta Şam’da
kuruldu. “Yeniden doğuş” anlamına gelen
Baas, Arap sosyalizminin yöntemleriyle
Arap dünyasında bir yeniden
doğuş gerçekleştirmeye çalışan siyasi
anlayış ve partilere verilen isimdir.
Baas hareketinin amacı sosyalist bir
sistemle yönetilen, birleşik, laik bir Arap
toplumu kurmaktı. Özel mülkiyeti güvence
altına alan Baas sosyalizmi gelir
adaleti, iç ve dış ticaretin denetimi, toprak
mülkiyetinin kamu yararına sınırlandırılması,
madenlerin ve doğal kaynakların
millîleştirilmesi, planlı kalkınma,
işçilerin işletmelerin yönetimlerine
katılması gibi ilkelere dayanıyordu.
1963’te Irak’ta, iktidara gelen Baas
Partisi 1968’de yapılan darbeyle
yönetime tam hâkim oldu. 1979’da ise
yeni bir darbeyle Saddam Hüseyin tek
başına yönetime geldi.
Prof. Dr. Baskın ORAN, Türk Dış Politikası,
c. I, s. 785’ten özetlenmiştir.
