İslam ve Diğer Dinler Tarihi

Emeviler Döneminde Yaşanan İç Sorunlar

Emevi yönetiminin önemli iç sorunlarından biride kabilecilik
anlayışının iktidara yansımasıdır. Araplarda kabilecilik
anlayışı uzun bir geçmişe sahipti. Hz. Muhammed
zamanında ortadan kaldırılan bu anlayış, Emeviler zamanında
tekrar kendini gösterdi. Emevi halifelerinin Süfyani
kolu, iktidarlarını büyük oranda Yemen asıllı Kelp kabilesine
dayandırmışlardı. Mervan bin Hakem Dönemi’nde Kelp
ile kuzey Araplarına mensup Kays kabilesi arasında ciddi
çatışmalar başladı. İktidar değişikliklerinde bir kabile ön
plana çıkarılırken diğeri göz ardı ediliyordu. Bu da iki kabile
arasında devamlı çatışmalara neden olmuştur. Halifelerin
bir kabileyi destekleyerek muhalifini mağdur etmesi, birlik
içinde bir devlet olmaktan çok, belli bir zümrenin başkanı
görüntüsünü vermiştir. Ömer bin Abdülaziz, kabilecilik
anlayışını yıkarak bütün Müslümanları kuşatan
“tek toplum” (ümmet) anlayışını hâkim kılmaya çalışmıştı.
Fakat bu anlayış diğer halifeler tarafından
kabul görmedi. İki kabile arasındaki çatışmalar zaman
içinde Endülüs’e de sıçradı ve Müslümanların
Fransa içlerinde ilerlemelerinin durmasında ve hilafetin
güç kaybetmesinde en önemli etkenlerden biri
oldu.

Emeviler Dönemi’nde diğer bir iç sorun, Hz.
Ali çocukları ve taraftarlarının Emevilerin halifeliğini
kabul etmeyerek zaman zaman isyan etmeleridir. Muaviye’nin vefatı ile birlikte Hz. Hüseyin,
Yezit’e biat etmeyerek halifeliğin Yezid’in hakkı olmadığını savundu ve bu yolda şehit oldu.
Hz. Ali’nin çocuklarının halifeliğe layık olduğunu öne süren Muhtar bin Ebu Ubeyd es-Sakafi, Yezit’e itaat
etmeyerek Emevilere isyan etti. Bir ara büyük güç kazanan Muhtar; Kûfe, Azerbaycan, İsfahan ve Musul
gibi bölgeleri ele geçirdi. Fakat diğer rakibi olan Abdullah bin Zübeyr’in askerleri tarafından öldürüldü.

Hz. Hüseyin’in torunu Zeyd bin Ali, Hişam Dönemi’nde isyan etti ve öldürüldü (740). Onun oğlu Yahya
bin Zeyd de ayaklandı, fakat babasıyla aynı kaderi paylaştı (743). Daha sonra isyan eden Cafer bin Ebi
Talip’in torunlarından Abdullah bin Muaviye de öldürüldü (746).

Hariciler denen diğer bir siyasi grup da Emevilere karşı ayaklandı. Hariciler, Hz. Ali Dönemi’nde Ali
ve Muaviye’ye cephe alarak Hz. Ali’yi şehit ettiler. Onlar siyasi olarak her iki grubu da reddediyordu. Genellikle
bedevi kökenli olan bu grup, halifeliğin Kureyş’e ait olduğu anlayışını kabul etmedi. Onlara göre
Emevi halifeleri seçimle başa gelmediği için iktidarları meşru değildir. Emevi halifeleri tarafından sert
tedbirlerle önleri kesilmeye çalışılan Hariciler güç
buldukça ayaklanmaya devam ettiler.

Hariciler sorunu, Ömer bin Abdülaziz Dönemi’nde
barışçı bir yolla çözüldü. O, her gruba karşı anlayış ve
hoşgörü ile yaklaştı. Ömer bin Abdülaziz, Harici fikrini
savunan insanları da dinledi ve kendilerine değer
verdi. Bu nedenle Hariciler ona biat ettiler. Emevilerin
son dönemlerine kadar çok etkili olmadan süren
Harici tehlikesi, Kuzey Afrika’ya sıçrayarak burada 740 yılından sonra çok tehlikeli bir hâl aldı.

Emevileri meşgul eden isyancılardan biri de Abdurrahman bin Muhammed el-Eşas’tır. Abdurrahman
pek çok yerde başarılı savaşlar yaptığı için Sicistan valiliğine atandı. Haccac’ın sert yaklaşımlarından rahatsızlık
duyan Abdurrahman el-Eşas, önce Haccac’a karşı ayaklandı. Bir süre sonra Emevi yönetimine
karşı ayaklanarak halifeliğini ilan etti. Askerleri kendisine biat etti. Ayrıca Haccac’ın zulmünden bunalan
mevaliden de büyük destek aldı. 701 yılında Haccac bu isyan hareketine karşı galip geldi ve Eşas bir daha
kendini toparlayamadı. Bu eski Emevi komutanları dışında Yezit bin Mühellep ve başkaları da isyan etmiş,
fakat Emeviler tarafından bu hareketler etkisiz hâle getirilmiştir.

Emeviler Dönemi’nde diğer bir iç sorun da hilafetle ilgilidir. Muaviye’den itibaren istişareye dayanmadan
iktidara gelmek kurumsallaşmıştı. Fakat bir halife öldükten sonra onun yerine kimin geçeceği problem
olmuştur.

İktidarı elinde bulunduran halifelere karşı da isyan hareketleri olmuştur. II. Velit, amcasının oğlu III.
Yezit bin Velit’in liderliğindeki bir isyan sonucu öldürüldü. III. Yezit’in yerine geçen İbrahim bin Velit,
Azerbaycan Valisi Mervan bin Muhammed tarafından tahtından indirildi.2

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu