Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi

Azerbaycan ve Mehmet Emin Resulzâde (1884-1955)

Oğuzların devamı olarak Hazar Denizi’nin güneybatısında yer alan bölgede yaşayan Türklere Azeri Türkü denmiştir. Bu bölge 1828 Türkmençay Antlaşması ile iki bölgeye ayrılmış ve bölgenin kuzeyi Rus idaresine, güneyi İran hâkimiyetine bırakılmıştır. 1901’de “Millî Azatlık Hareketi” ile Çar idaresine karşı başlatılan millî direniş sonuçsuz kalmıştır. Bu ortamda M. Emin Resulzâde (Görsel 1.10) gibi bir lider ortaya çıkmıştır. Milliyetçilik ve devletçilik kabiliyetlerinde çok ileri düzeyde tesir gücüne sahip olan M. Emin Resulzâde; İsmail Gaspıralı, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura gibi güçlü fikir insanlarından etkilenmiştir. Çarın baskıları sonrasında 1908’de İran’a gitmek zorunda kalmıştır.

1911’de kurulan “Musavat Partisi” ile Azerbaycan millî direnişi, siyasi bir boyut kazanmıştır. Birinci Dünya Savaşı ile şiddeti artan baskılar Ekim Devrimi ile nispeten hafiflemiştir. Bu dönemde siyasi parti sayısı artmıştır. Rusya Müslümanları Millî Şûrasının toplanması ve İcra Komitesinin seçilmesi ile Azerbaycan’ın her tarafında millî bağımsızlık ateşi yeniden alevlenmiştir. Bu gelişmeler sonrasında 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kurularak bağımsızlık ilan edilmiştir. 23 ay varlığını devam ettiren bu devlet, Türk tarihinin cumhuriyet rejimiyle idare edilen ilk devletidir. Bu zamana kadar coğrafi bir terim olan Azerbaycan kelimesi siyasi bir kimliğe bürünmüştür. Gence’de Nuri Paşa komutasında Osmanlı ve Azeri askerlerinden oluşan Kafkas İslam Ordusu kurulmuştur. Bakü, Ermeni işgalinden kurtarılarak başkent yapılmıştır.

Kurulan Azerbaycan Devleti’nin üç ideali, “Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak” olmuştur. Bu idealler renklerle sembolize edilmiş ve Azerbaycan bayrağının üç temel rengini oluşturmuştur. Azerbaycan Devleti’ni ilk tanıyan Osmanlı Devleti olmuştur. Sovyet idaresi 28 Nisan 1920’de bu devlete son vererek yönetimi ele almıştır. Millî aydın ve din adamları; Pantürkist, Panislamcı ve Türkiye ajanı gibi yaftalar vurularak zindanlara atılmış veya öldürülmüşlerdir. M. Emin Resulzâde bu ortamda Türkiye’ye kaçmıştır. Lenin ile başlayan Sovyet baskısı, 1991 yılının sonlarında SSCB’nin resmen dağılmasıyla Azerbaycan Devleti’nin yeniden kurulmasına kadar sürmüştür.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu