İslam ve Diğer Dinler Tarihi

Abbasiler (Abbasi Devleti) Dönemi ve Özellikleri

Ebu Müslim’in Emevi Devleti’ni yıkarak Kûfe de Ebul Abbbas’ı halife ilan etmesiyle Abbasi Devleti kuruldu. Abbasiler yurdu olarak bilinen Abbasi Devleti 750 yılında kurulmuştur.

İlk Abbasi halifesi Ebu’l Abbas Abdullah, Hz. Muhammed’in amcası Abbas’ın soyundandır. Bu nedenle devletin adı Abbasi Devleti oldu.

Ebu’l Abbas Abdullah Emevi sülalesinden olan muhaliflerini etkisiz hale getirerek otoriteyi sağladı. Daha sonra halife olan Ebu Cafer Mansur tarafından, Abbasi Devleti başkenti Kûfe’den Bağdat’a taşındı.

Abbasiler ve Türkler

Abbasilerin en parlak dönemi Harun Reşid dönemidir (786-809). Harun Reşid’den sonra yerine sırasıyla oğulları Emin, Memun ve Mutasım halife oldular. Emeviler zamanında sürekli olarak Araplarla savaşan Türkler, Abbasiler zamanında İslamiyeti benimsemeye başladılar. Çünkü Abbasiler, Emeviler gibi Arap milliyetçiliği yapmadılar.

Abbasiler, Türklere ve Arap olmayan Müslümanlara karşı iyi davrandılar. Onların bu siyasetleri sonucu Talas Savaşı’ndan sonra Türkler arasında İslamiyet hızla yayıldı.

Abbasi Devleti Haritası
Abbasi Devleti Haritası

Özellikle Mutasım zamanında Türkler, önemli devlet makamlarına ve ordu komutanlıklarına getirildiler. Mutasım, Türklerin Araplarla karışıp savaşçı özelliklerini yitirmemelerini sağlamak amacıyla Türklerin yerleşmesi için Samarra şehrini inşa ettirdi.

Halife Mehdi Dönemi’nde Basılan Para
Halife Mehdi Dönemi’nde Basılan Para

Samarra, Abbasi Devleti zamanında Irak’ta Bağdat’ın yetmiş mil uzağında ve Dicle kenarında kurulmuştu. Bu şehri, Halife Mutasım’a ve ücretli Türk ordusuna yeni bir yerleşim merkezi sağlamak gayesiyle ünlü Abbasi kumandanı Türk asıllı Eşnas 836 senesinde, kurmuştu. Samarra kuruluşundan 892 senesine kadar 56 sene, Abbasi Devleti’ne başşehir oldu. 892 senesinde ise Halife Mutedid Bağdat’ı tekrar başşehir yaptı.

Türklerin bir kısmı da Anadolu’nun güneyinde Maraş, Diyarbakır, Malatya, Adana, Tarsus gibi şehirlerde Doğu Romalılara karşı kurulan Avasım hattına yerleştirildi. Şehirlere yerleşen Türkler, Doğu Romalılara karşı İslamiyeti savunmak için savaştılar ve çıkan isyanların bastırılmasında Abbasilere yardımcı oldular. Mutasım zamanında Doğu Roma’ya karşı düzenlenen seferler devam etti. Afşin idaresindeki İslam ordusu, Doğu Roma’yı yenilgiye uğratmıştı. Bu zaferden sonra da Eskişehir’e kadar seferler düzenlendi.

Abbasi Halifesi Mutasım’dan sonra devlet içerisindeki Türklerin etkisi giderek artmıştı. Abbasi Devleti’nin siyasi birliği IX. yüzyılın ortalarından sonra çözülmeye başlamıştı. 847 tarihinden itibaren halifelerin otoritelerinin zayıflaması, Abbasi Devleti’nin parçalanmasına sebep oldu. Abbasi sınırları içinde kısa ömürlü olan yeni devletler kuruldu.

Abbasi Devleti Sınırları İçinde Kurulan Devletler

  • Mısır’da Tolunoğulları ve Ihşidiler,
  • Kuzey Afrika’da Aglebiler,
  • Horasan’da Tahiriler,
  • Maveraünnehir’de Samanoğulları,
  • Irak ve Iran’da Büveyhoğulları’dır.

Bu devletlerden Büveyhoğulları 945 yılında Bağdat’ı işgal ederek halifeyi baskı altına aldı. Gazneli hükümdarı Mahmut, Abbasi halifesini bu baskıdan kurtararak halifeden “sultan” unvanını aldı.

Büveyhoğulları bir süre sonra halifeyi yeniden baskı altına alınca, 1055 yılında Bağdat’a giren Büyük Selçuklu Hükümdarı Tuğrul Bey, halifeyi bu durumdan kurtardı. Bu olaydan sonra Abbasiler, Bağdat’taki varlıklarını yaklaşık 250 yıl daha sürdürdü. Ancak bu dönemde, siyasi ve askerî güç olarak etkili olamadılar. Halifeliği ellerinde bulundurdukları ve Arap olmayan diğer Müslümanlara da eşit davrandıkları için bütün İslam dünyasında saygı ve ilgi gördüler.

Tolunoğlu Ahmet Camisi (Mısır) - Abbasiler
Tolunoğlu Ahmet Camisi (Mısır) – Abbasiler

Abbasiler bütün Müslümanlara yeniden değer vererek onlara eşit davrandılar. Böylece mevâlî kavramı ortadan kalktı. Bu dönemde İranlılar ve Türkler önemli devlet görevlerine getirildiler.

Abbasiler’de Sosyal Hayat ve Şehirleşme

Abbasiler, şehirleri imar ederek Bağdat gibi yeni yerleşim birimleri kurdular. Şehir halkı askerler, memurlar, din adamları, esnaflar, zanaatkârlar, tüccarlardan oluşurdu. Köylüler tarım, bedeviler ise hayvancılıkla geçimlerini sağlardı.

Abbasilerde halifeler devlet işlerinin yürütülebilmesi için vezirlik makamını kurdular. Vezirlere geniş yetkiler verdiler. Vezirlerin yanı sıra Hz. Ömer Döneminde kurulan divanı geliştirdiler. Divanı devlet yönetiminde en etkili kurum haline getirdiler. Devlet ve memleket sorunlarını, önce divanda görüşerek divanın önerdiği çözümleri uyguladılar.

Abbasiler’de Divanlar ve Özellikleri

  • Divan-ı İnşa: Devletin yazı işlerini yürütmüştür.
  • Divan-ı Mezalim: Adalet işlerine bakmıştır.
  • Divanü’l Ceyş: Askerlik işleriyle ilgilenmiştir.
  • Divan-ı Beytü’l Mâl: Devletin gelir ve giderleri ile ilgilenmiştir.

Abbasiler’de Bilim ve Üretim

Abbasiler Döneminden itibaren Müslümanlar, Hint ve Çin uygarlıklarından da yararlandı. Hintlilerden matematikte onlu sistemi alarak Hint rakamlarını yeniden düzenleyip kullandılar ve astronomi cetvellerinin hazırlanmasını öğrendiler. Ayrıca coğrafya, tıp, eczacılık alanlarında da önemli bilgiler edindiler. Çinlilerden öğrendikleri kâğıt yapımını Semerkant’ta kurdukları kâğıt atölyelerinde geliştirdiler. Daha sonra, başta Bağdat olmak üzere diğer kentlerde de kâğıt üretimini başlattılar.

Mısır, Suriye, Filistin ve Güney Anadolu’nun fetihleri sırasında Müslümanlar, Yunan kültürüyle karşılaştı. Önemli bilim merkezleri olan Urfa, Antakya, İskenderiye’de Eski Yunan medeniyetine ait yazma eserler buldular. Eflatun, Aristo gibi filozofların, Öklid gibi matematikçilerin, Ptolemaios (Ptolemyos) gibi tıp bilginlerinin eserleri, Yunancadan Süryaniceye çevrildi; daha sonra da  Müslümanlar tarafından Süryaniceden Arapçaya çevrilerek İslam dünyasında bilimsel çalışmalar geliştirildi. Bu çalışmalar, özellikle Harun Reşid, Memun ve Mutasım zamanında en ileri boyutlara ulaştı. Harun Reşid Döneminde zengin bir kütüphaneye sahip Beytü’l-Hikme adıyla ilim merkezi kuruldu.

Abbasi Devletinin Yıkılışı

1258 yılında İlhanlı Hükümdarı Hülâgu Han, ordusu ile Bağdat’ı ele geçirerek Abbasi Devleti’ne son verdi. İlhanlılar Bağdat’ta bulunan kütüphaneleri tahrip ettiler. Kütüphanelerdeki on binlerce kitabın bir kısmını yakarken büyük bir kısmını da Fırat Nehri ne attılar. Bağdat’ı yakıp yıkarak büyük katliamlar yaptılar.

Abbasi ailesinden kurtulabilenler Mısır’a gitti. Mısır’daki Memluk sultanı Baybars, Abbasi ailesinden Mustansır’ı Mısır’da halife ilan etti. Memluklu himayesindeki Abbasi halifeliği, Osmanlıların Mısır’ı fethine kadar (1517) Mısır’da devam etti.

Ayrıca bakınız:

Doç.Dr.Behiye ÜÇOK’un İslam Tarihi Emeviler ve Abbasiler adlı kitabına buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

İlgili Makaleler

8 Yorum

  1. Teşekür ederiz bunları kısa kısa yazsaydınız daha güzel olurdu hadi byby

    1. Abbasiler 750- 1258 yılları arasında hüküm süren ve adını Hz. Muhammed’in amcası Hz. Abbas’tan alan bir devlettir.

      Abbasiler Devleti, Moğollar tarafından 1258 yılında yıkılana kadar beş asır hüküm sürmüştür.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu