İstanbul Ayaklanmaları

Diğer ayaklanmalarda olduğu gibi İstanbul ayaklanmalarının da temel nedeni merkezî otoritenin
zayıflamasıdır. Çocuk yaşta ve deneyimsiz şehzadelerin tahta çıkması, merkez yönetiminde valide
sultanların ve onlara yakın saray yöneticilerinin etkin olmaları yönetimde otorite zayıflığına yol
açmaktaydı.

İstanbul isyanlarını çıkaranlar daha çok yeniçeriler ve sipahilerdir. Yeniçeri ve kapıkulu sipahilerinin
isyan etmelerinin nedeni ise maaşlarının düşük ayarlı paralarla verilmesi ya da zamanında
ödenmemesidir. Cülus bahşişi almak için kapıkulu askerlerinin sık sık padişah değişikliği istemeleri,
Kapıkulu Ocağı’na usulsüz ve gereğinden fazla asker alınması, bazı devlet adamları tarafından
yeniçerilerin kışkırtılması gibi etkenler isyanlara neden olmuştur. Halktan da katılımların olduğu
ayaklanmalara zaman zaman ulemanın da destek verdiği görülmektedir.

İstanbul isyanlarının en önemlileri III. Murat, II. Osman, IV. Murat ve IV. Mehmet dönemlerinde
yaşanmıştır.

Yeniçeri taifesi karmakarışık oldu. İhtiyar ve işten güçten kalmış olandan başkasının emekliliği
kanuna aykırı iken şimdi genç ve vücudu kuvvetli olanlardan on binden fazla korucu ve emekli
meydana çıktı. Devlet hazinesi bu suretle zarara uğradı.

Çavuşlar evvelce üç kişi iken, şimdi kırk-elli kadar çavuş ortaya çıktı. Mumcular grubu yüzden
fazla oldular ve her biri bir oda istemeye başladı. Bunlara yer olsun diye her sene bir iki grup olup
güngörmüş ve ocak durumundan haberi olan alaylar ve taburlar bozup kaleler fetheden kethüdaları
emekli ettiler. Sonunda dünyalıklar için kimi görevden alınıp, kimi atanıp, birçok layık olanları emekli
edip, yerine layık olmayanları getirip içlerinde değişiklik eksik olmaz oldu. Birini yayabaşı veyahut
bölükbaşı ettiklerinde biner ve ikişer bin kuruşlarını alıp suçu sabit olmayan birçok emektar iş
görmüş adamları sebepsiz yere emekli edip durumları bilmez, zaman görmemiş, âlemin acısını,
tatlısını çekmemiş, nice acemileri yerlerine getirip ocağı harap ettiler. Her zümreye, adı geçen
tarihten beri milleti ve mezhebi bilinmeyen diğer çeşitli kimseler katıldı. Usul ve kurallar bozuldu.
Kanun ve kural kalktı. Bu nedenle kötülük, kavga, fitne ve fesat âlemden eksik olmayıp düzen
bozuldu.

III. Murat döneminde kapıkulu askerleri ve yeniçeriler
ayaklandılar. Maaşlarının ayarı düşük paradan verileceğini
öğrenen isyancılar defterdarın öldürülmesini istediler. İstekleri
kabul edilen yeniçerilerin isyanı sona erdi (1592).

II. Osman 1621 yılındaki Hotin Savaşı’nda disiplinsiz
davranışlar sergileyen Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istedi.
Yeniçeriler padişahın bu düşüncesini öğrenince ayaklandılar ve
padişahı öldürdüler (1622).

İstanbul’daki ayaklanmalar IV. Murat döneminde de devam
etti. Çok küçük yaşta tahta geçen padişaha gözdağı vermek
isteyen yeniçeriler ve kapıkulu sipahileri, cülus bahşişi
alamadıklarını bahane ederek ayaklandılar (1622). Padişahın
isyancılara istediklerini vermesiyle isyan sona erdi. Ancak IV.
Murat, daha sonra isyancıların elebaşlarını etkisiz hâle getirdi ve
isyanları bastırdı.

1648’de IV. Mehmet’in tahta çıkışında kapıkulu askerleri,
ayarı düşük aylık verilmesiyle tekrar isyan ettiler.1656’daki
isyanda ise idamlarını istedikleri bazı yöneticilerin isimlerini liste
hâlinde padişaha verdiler. Listedeki isimlerin idamıyla
sonuçlanan bu ayaklanmaya Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası) denildi.

İstanbul isyanları sonunda güçlerini artıran yeniçeriler,
başkentte asayiş ve güven ortamının bozulmasına ve devlet
otoritesinin sarsılmasına neden oldular.