İkta Sistemi Nedir?

İlk kez Hz. Ömer Dönemi’nde uygulanmaya başlanan bu sistem, Selçuklular Dönemi’nde Nizamülmülk tarafından geliştirilmiş ve ekonominin vazgeçilmez unsuru hâline getirilmiştir. Nizamülmülk, Siyasetnâme adlı eserinde İkta Sistemi’ni; “Devlete ait olan ve kimsenin mülkiyetinde bulunmayan topraklardan elde edilen vergi ve gelirlerin, askerî ve sivil devlet görevlilerine maaş veya hizmet karşılığı olarak verilmesi.” şeklinde tanımlar.

Bu sistemde devlete ait topraklar (mirî) kişilere hizmet karşılığında bırakılır, kişiler bu toprağı köylülere kiralar, elde ettiği kira ve vergiler ile asker yetiştirirlerdi. Türk İslam devletlerinin askerî ve mali durumlarını düzelttikleri bu sistem sayesinde; çiftçiler, memurlar ve askerler geçimlerini aynı topraktan sağlamışlardır.

İkta Sistemi sayesinde; toprakların işletilmesi sağlanmış, vergilerin toplanması kolaylaşmış, hazineden herhangi bir harcama yapılmadan ordu kurulmuştur. İkta sahipleri, aldıkları topraklar ve bu topraklardan elde ettikleri gelirlere karşılık taşrada güvenliği de sağlamışlardır. İkta Sistemi ile merkezle eyaletler arasındaki para transferi sorunu da ortadan kaldırılmış toprağın devlete ait olması sayesinde, devlete karşı gelebilecek zengin bir sınıfın varlığı da engellenmiştir.

“…Ellerinde ikta bulunan ikta sahipleri, reayaya karşı nasıl davranacaklarını, kendilerine havale edilen vergileri nasıl alacaklarını bilmelidirler.

Reayanın şahsını, malını, oğlunu, emlak ve eşyasını emniyet altında tutacak kadar vergi alınmalıdır. Bu insanların durumu, alınan vergi yüzünden kötü olursa, ikta sahiplerine bunun için müsaade yoktur. Reaya, padişahın dergahına gitmek ve kendi hâlini açıklamak isterse, ikta sahipleri onları bundan alıkoymasınlar. İkta sahipleri bu kurallara uymazlarsa, kendilerine tahsis edilen ikta ellerinden alınsın.” Nizamülmülk, Siyasetnâme, s. 27-28 (Düzenlenmiştir.)