Eski Türk İnançları
İslamiyetten önce bazı Türk boylarının, Budizm, Hinduizm, Maniheizm, Mecusilik, Musevilik
ve Hristiyanlık gibi dinleri benimsedikleri görülür. İslam öncesi Türklerin geleneksel dinlerinde Gök
Tanrı inancı hâkim unsurdur. Türklerin geleneksel inanç ve ibadetlerinden bahsedilirken Batılı etnologların
etkisiyle bu inanca “Şamanizm” deniliyordu. Bu kavram, gerçekte eski Türk inançlarını
ifade etmemektedir. Ancak Eski Türklerde tanrı inancı “Henoteizm”di. Bu deyim, birçok tanrının
varlığını kabullenmekle birlikte bunlardan birine
tapınmayı ifade eder. Tanrının her şeye gücü
yeter ve o, sadece iyilikten hoşlanır. Türklerde
“tanrı” kelimesi, eskiden hem “gök” hem de
“ilah” anlamında kullanılıyordu. Farklı bölgelerde,
tanrı için Ülgen, Ülgön, Kuday, Tanara,
Tura, İdi, Çalap ve Bayat gibi terimler de
kullanılmıştır.
Eski Türk inançlarında “dağ kültü”, Gök
Tanrı anlayışıyla ilgilidir. Dağların, Tengri’nin makamı olduğuna inanılır. Dolayısıyla Türkler
için dağlar, göller ve ırmaklar ruhları olan canlı
varlıklardır.
Su kültü de Eski Türk inançlarında önemli
yer tutar. Su; yetiştirici, saf ve temizdir. Bilgiyi,
aklı ve gücü sembolize eder.
Eski Türklerde, dinî ayin ve kurban merasimlerini
yöneten, ruhlarla insanlar arasında
aracılık yapan, din adamlarına “kam” denir.
Bunlar, bir yandan iyi ruhların insanlar için faydalı,
hayırlı tesirlerini devam ettirmeye, diğer
yandan da çeşitli çarelere başvurarak kötü ruhların
zararlı faaliyetlerini önlemeye çalışırlar.
Eski Türkler, hastalık gibi ölümü de kötü
ruhların bir eseri sayarlardı. Altay Türklerine
göre yeraltı dünyasının hâkimi olan Erlik, yeryüzüne
gönderdiği Aldaçılar vasıtasıyla, insanların
ruhunu yakalatarak hayatlarına son verdirirdi.
Yakutlar da ölümü insan ruhunu, kötü
ruhların kapması ile açıklarlar.
Eski Türk inançlarında, ölen için duyulan acı, çeşitli şekillerde ve bazı merasimlerle ifade edilirdi.
Örneğin Kırgızlarda ölünün gömüldüğü gün, dul kalan zevcesi ile kızları saçlarını keserlerdi. Hunlar
da kabile reislerini sırmalı elbiseler içinde gömerlerdi.
