Ermenilerin Kışkırtılması ve Örgütlenmeleri
Osmanlı yönetiminde yaşayan Ermeniler
Fransız İhtilali’nden etkilenmemişlerdi. Bu
durum Rusya’nın uğraşları sonucunda değişti.
Rusya, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
Kafkaslardan Akdeniz’e ulaşabilmek için Doğu
Anadolu’da yaşayan Ermenileri kışkırtmaya
başladı. Rus propagandası Ermeniler
üzerinde kısa zamanda etkisini gösterdi. 1860’tan itibaren ilk örgütler Ermeni yardım dernekleri adıyla
ortaya çıktı. 1887’de Ermeni ayaklanmalarını örgütlemek için İsviçre’de Hınçak Cemiyeti ve 1889’da
Rusya’daTaşnak Ermeni Cemiyeti kuruldu.
Osmanlı Devleti’ne karşı teşkilatlanan Ermeniler
ilk kez 1877 – 1878 Osmanlı – Rus Savaşı’nda isyan
ettiler ve Rus ordusu ile birlikte hareket ettiler. Bu
savaşta Rusya ve Ermeni komiteleri Doğu Anadolu’da bir Ermeni devleti kurulmasını sağlamak için
bölge Ermenilerini kışkırttılar.
93 Harbinin sonunda imzalanan Ayastefanos Antlaşması’nın 16. Berlin Antlaşması’nın 61.
maddelerinde yer alan “Doğu Anadolu’da Ermenilerin yaşadıkları bölgelerde ıslahat yapılacaktır.”
ibareleri ile Ermeni meselesi uluslararası antlaşmalara girmiş oldu.
Berlin Kongresi’ne Ermeni Kilisesi de bir heyet göndermişti. Bu heyet kongreye Erzurum, Van ve
Diyarbakır’da 1.330.000 Ermeni bulunduğunu Türklerin ise sayılarının 729.000 olduğunu gösteren bir
rapor sundular. Bu bölgenin bağımsız bir Ermeni eyaleti olmasını istediler.Ancak sahte nüfus belgeleri
ile yapmak istediklerini İngiliz Hariciye Nazırı Lord Salisbury bozdu. Bölgede hiçbir zaman Ermeni
nüfusun çoğunluk olmadığını ve dağınık
yaşadıklarını açıkladı. İngiltere’nin ağırlığını
koyması sonucunda Ermeni istekleri kabul
görmedi.
İngiltere’nin Berlin Kongresi’ndeki bu tavrı
Rusya’nın Ermenileri kullanarak Doğu Anadolu
üzerinden Akdeniz’e inmelerine engel olmak
içindi. Bundan sonra İngiltere Rusya’ya bağlı bir
Ermenistan yerine bağımsız Ermenistan
devletinin kurulmasını sağlayarak bölgedeki
nüfuzunu artırmaya çalıştı. Böylece Ermeni
meselesini körükleyen ikinci devlet İngiltere oldu.
Bu amaçla Doğu Anadolu’da konsolosluklar
açarak bölgeye Protestan misyonerler gönderdi.
Fransa da İngiltere ile birlikte Ermenileri
destekleyen politika izledi.
