Büyük Millet Meclisinin Açılması (23 Nisan 1920)

Büyük Millet Meclisinin Açılması

İstanbul’un resmen işgal edilmesi ve Mebusan Meclisi’nin kapatılması üzerine Mustafa Kemal, yeni bir meclisin açılması çalışmalarına başladı. 19 Mart 1920’de vali ve kolordu komutanlarına bir genelge göndererek seçimlerin yeniden yapılmasını istedi. Kurulacak mecliste yeni seçilecek milletvekillerinin yanında son Mebusan Meclisi’nden Anadolu’ya geçen milletvekillerinin de haklarının korunacağını belirtti. Seçimler yapıldı ve Mustafa Kemal de Ankara’dan milletvekili seçildi. 23 Nisan 1920’de Hacı Bayram Camii’nde kılınan cuma namazının ardından Büyük Millet Meclisi törenlerle açıldı.

Mustafa Kemal açılışta yaptığı konuşmada şöyle dedi:

“Ulusumuzun güçlü, mutlu ve sağlam bir düzen içinde yaşayabilmesi için devletin bütünüyle ulusal bir siyasa gütmesi ve bu siyasanın iç teşkilatımıza tam uyumlu olması gereklidir. Ulusal siyasa demekle anlatmak istediğim şudur:

Ulusal sınırlarımız içinde, her şeyden önce kendi gücümüze dayanarak varlığımızı koruyup ulusun ve ülkenin gerçek mutluluğuna ve bayındırlığına çalışmak… Uygar dünyanın uygarca ve insanca davranışını, karşılıklı dostluğunu beklemektir.”

Büyük Millet Meclisinin İlk Başkanı ve İlk Kararları

24 Nisan 1920 günü yapılan toplantıda Mustafa Kemal, meclis başkanlığına seçildi. Mustafa Kemal’in, Meclisin yetkileri ve hükumetin kurulması konusundaki önergesi kabul edildi.

24 Nisan Önergesiyle Alınan Kararlar

• Hükumet kurmak zorunludur.
• Geçici olarak bir hükumet başkanı tanımak veya padişah vekili atamak doğru değildir.
• Büyük Millet Meclisi yasama ve yürütme yetkisine sahiptir.
• Meclis içinden seçilen bir heyet hükumet işlerine bakar. Meclis başkanı hükumetin de başkanıdır.
• Mecliste toplanmış olan milli iradeyi vatanın kaderine tayin kılmak temel ilkedir. Büyük Millet Meclisi üzerinde güç yoktur.
• Padişah ve halife İtilaf Devletlerinin baskısından kurtulduktan sonra meclisin düzenleyeceği yasaya göre hareket edecektir.

Mustafa Kemal, 30 Nisan 1920’de Avrupa Devletlerinin dışişleri bakanlarına Büyük Millet Meclisinin açıldığını bildiren mektuplar gönderdi. Yabancı devletlerin Osmanlı Hükumeti ile yaptıkları ve yapacakları tüm antlaşmaları Büyük Millet Meclisinin kabul etmeyeceğini bildirdi. 3 Mayıs 1920’de on bir bakandan oluşan ve başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı Büyük Millet Meclisi Hükumeti kuruldu. Kurulan hükumet, vatanı işgalden kurtarmak ve yeni devlet düzenini oluşturmak için çalışmalara başladı.

Büyük Millet Meclisinin açılması ulusal birliğin gerçekleşmesi ve milli iradenin hakim kılınması açısından çok önemlidir. Meclisin kabul ettiği esaslara göre millet iradesine dayanan ve milli egemenliği kabul etmiş yeni bir Türk Devleti kuruluyordu. Millet egemenliğini ilke edinen bu yeni devletin bir anayasaya ihtiyacı vardı. Bu amaçla kurulan komisyonun hazırladığı Anayasa (Teşkilatıesasiye Kanunu) 20 Ocak 1921’de mecliste kabul edildi.

Farklı Kaynaktan Büyük Millet Meclisinin Açılması

16 Mart 1920’de İstanbul’un İtilaf Devletleri’nce resmen işgali, ardından Mebusan Meclisinin dağıtılması, aydınların ve mebusların tutuklanması bir bakıma Osmanlı Devleti’nin de sonunun geldiğinin işaretleriydi. Ulusal egemenliğe dayalı bir devlet kurmayı amaçlayan Mustafa Kemal, bu durumu değerlendirerek bir meclis kurmak için çalışmalara başladı.

Mustafa Kemal, 19 Mart 1920’de yayımladığı genelgede Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin toplanacağını haber verdi. Yapılacak yeni seçimlerle oluşacak bu meclise, İstanbul’dan tutuklanmamış olan mebusların da katılabileceğini bildirdi. 23 Nisan 1920’de en yaşlı üye Şerif Bey başkanlığında Ankara’da açılan meclis, o günlerde Büyük Millet Meclisi (BMM) olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık 9 ay sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) olarak anılmaya başlanmış ve ardından bu ad süreklilik kazanmıştır.

Büyük Millet Meclisi Amaçları

• Ulusal güçleri birleştirmek,
• Düzenli orduyu oluşturmak,
• Misakımilli hedefini gerçekleştirmektir.

Büyük Millet Meclisinin İlk Kararları

Meclis başkanlığına seçilen Mustafa Kemal, 24 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisine aşağıdaki önergeyi sundu. Bu önergedeki maddeler, Büyük Millet Meclisinin aldığı ilk kararlardır.

Hükumet kurmak zorunludur.

Geçici olduğu bildirilerek bir hükumet başkanı tanımak ya da padişah vekili ortaya çıkarmak uygun değildir.

Mecliste yoğunlaşan ulusal iradenin yurt alın yazısına doğrudan doğruya el koymasını kabul etmek temel ilkedir. BMM’nin üstünde bir güç yoktur.

BMM yasama ve yürütme yetkilerini kendinde toplamıştır. Meclisten seçilecek ve vekil olarak görevlendirilecek bir kurul hükmet işlerine bakar. Meclis başkanı bu kurulun da başkanıdır.

Not: Padişah ve halife baskı ve zordan kurtulduğu zaman, meclisin düzenleyeceği yasal ilkeler içinde durumunu alır.

BMM’nin kabul ettiği maddelerden;
2.madde ile; BMM’nin alacağı kararların padişahtan bağımsız olması amaçlanmıştır.
3.madde ile; İstanbul Hükmeti yok sayılmıştır.
4.madde ile; “Güçler Birliği” ve “Meclis Hükumeti” sistemlerinin benimsendiği vurgulanmıştır.
Düşülen not ile; Meclisin, saltanat ve hilafet makamlarının da üzerinde olduğu vurgulanmış ancak öncelikli amacın vatanın kurtuluşu olduğu belirtilmiştir.

Nisan 1923’e kadar çalışan Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi, 390 yerine 115 milletvekilinin katılımıyla toplanabilmişti. Meclis; çiftçi, tüccar, avukat, gazeteci, bankacı, memur, asker, tarikat şeyhi, belediye başkanı, aşiret başkanı, mühendis, doktor, işçi gibi çeşitli meslek grupları ve toplumsal tabakalardan gelmiş milletvekillerinden oluşuyordu. İçlerinde ilk eğitimini tamamlamamış milletvekilleri olduğu gibi birden fazla yüksekokul bitiren, yurtdışında eğitimini tamamlayan gerek batı, gerekse doğu ülkelerinin dillerinden birkaçını bilen milletvekilleri de bulunuyordu.

Birinci Dönem BMM, yeni bir devletin kurulmasını sağladığı için “Kurucu Meclis” olarak tarihe geçti. BMM, ulusal egemenlik ilkesini benimsedi. Üyelerinin bir kısmı yeniden seçildi, bir kısmı da İstanbul’da toplanan Mebusan Meclisinin üyelerinden oluştu. 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) ile hukuki geçerlilik kazandı. BMM açılınca Erzurum Kongresi ile kurulan, Sivas Kongresi ile ulusallık kazanan Temsil Kurulunun görevi sona ermiş oldu.