Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

Osmanlı Hükûmeti’nin “İstanbul’a geri dön” çağrısını reddeden Mustafa Kemal, İzmir’in işgali sırasında Türk halkında oluşan tepkiyi de görünce, 12 Haziran 1919’da Amasya’ya geçti. Artık ulusal mücadeleyi kişisel bir girişim olmaktan çıkarıp tüm ulusa mâl etmek gerekiyordu. Bu amaçla burada halkı Millî Mücadele’ye çağıran bir metin üzerinde çalıştı. Bu metinde ülkenin içinde bulunduğu durum ve bu durum karşısında yapılması gerekenler açıklanmaya çalışılıyordu. Burada çalışmalarına devam eden Mustafa Kemal, halkın uyarılması ve örgütlenmesini sağlamak amacıyla bir genelge yayımlanmasına karar verdi. Amasya’ya yanına gelen silah arkadaşları Refet Bey (Bele), Rauf Bey (Orbay), Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile beraber Amasya Genelgesi’ni hazırladılar. Mustafa Kemal’in yaveri Cevat Abbas Bey’in kaleme aldığı metin, 22 Haziran’da Amasya Genelgesi (Tamimi) olarak tüm ilgililere duyuruldu.

15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir ve Konya’daki Yıldırım Kıtaları Müfettişi Cemal Paşa’nın da onayları alındı. Amasya Genelgesi 22 Haziran 1919’da Anadolu’daki sivil ve askerî tüm makamlara gönderildi.

Amasya Genelgesi’ne göre;

• Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.
• Osmanlı Hükûmeti üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok duruma düşürmüştür.
• Milletin bağımsızlığını yine milletin azmi ve kararı kurtaracaktır.
• Her türlü denetim ve etkiden uzak bir millî kurul oluşturulmalıdır.
• Anadolu’nun her bakımdan en güvenli yeri olan Sivas’ta bir millî kongre toplanacaktır.
• Sivas’taki kongreye katılmak için bütün sancaklardan halkın güvenini kazanmış üç temsilci en kısa zamanda yola çıkmalıdır.
• Her ihtimale karşı bu mesele bir sır olarak tutulmalı ve temsilciler, gereken yerlere kimliklerini gizleyerek gelmelidir.
• Temsilciler, Müdafaaihukuk Cemiyetleri ve belediyelerce seçilecektir.
• Doğu illeri adına 10 Temmuzda Erzurum’da bir kongre toplanacaktır.

Amasya Genelgesi Maddelerinin Değerlendirilmesi

1. ve 2. maddeler; Kurtuluş Savaşı’nın gerekçesidir.
3. madde; Kurtuluş Savaşı’nın yöntemidir. Bu madde ulusal bağımsızlık ve ulusal egemenliğin amaçlandığını gösterir.
4. madde; ulusal güçleri birleştirme amacı taşır. İleride bu maddenin ifadesi olarak Temsil Kurulu (Heyeti) kurulacak ve yeni bir meclis açılacaktır.
5, 6 ve 7. maddeler; ulusun bağımsızlığı için ulusun iradesinin ve azminin hemen yaşama geçmesi için çağrı niteliğindedir ve örgütlenmeye yöneliktir.

Amasya Genelgesi’yle Millî Mücadele’nin programı belli olmuştur. Türk milletinin bağımsızlığına kavuşması için yapılan bir davet niteliğinde olan genelgede Millî Mücadele’nin amacı, gerekçesi ve yöntemi belirlenmiştir. Millet iradesine dayalı yeni bir devletin ilk işaretleri verilmiştir. Osmanlı Hükûmeti’nin görevini yerine getiremediği ilk kez dile getirilmiştir.

Amasya Genelgesi gereği Sivas Kongresi için temsilci seçimleri yapılmaya başlandı. Anadolu’daki bu hareketten endişeye kapılan işgal kuvvetleri Osmanlı Hükûmeti üzerindeki baskıyı artırdı.

Hükûmet, Mustafa Kemal’in İstanbul’a dönmesini istiyordu. Bu isteği reddeden Mustafa Kemal, 26 Haziranda Amasya’dan ayrıldı.

Osmanlı Hükûmeti de Elazığ valisi Ali Galip’i, Mustafa Kemal’i tutuklamakla görevlendirdi. Ali Galip 27 Haziranda Mustafa Kemal ile Sivas’ta görüşmesine rağmen görevini yerine getiremedi.

3 Temmuzda Erzurum’a gelen Mustafa Kemal, 8 – 9 Temmuz gecesi müfettişlik görevinden alınacağını öğrendi. Osmanlı Hükûmeti’nden önce davranan Mustafa Kemal, askerlikten ve bütün görevlerinden istifa ettiğini bildiren bir telgrafı İstanbul’a gönderdi.

Amasya Genelgesi’nde Mustafa Kemal Paşa, Ali Fuat Paşa, Rauf Bey ve Refet Bey’in imzaları vardır. Konya’da bulunan Cemal Paşa ve Erzurum’da bulunan Kazım Karabekir Paşa’nın da onayı alınmıştır.

Amasya Genelgesi pek çok açıdan ilkleri barındırmaktadır. Amasya Genelgesi; Türk milletine, ulusal bağımsızlığın ve vatanın bütünlüğünün ancak kendi gücü ve çabasıyla sağlanabileceğine yönelik yapılan bir çağrıdır. Kurtuluş Savaşı’nın gerekçe, yöntem ve amacını açıklamıştır. Hem Osmanlı Hükumeti’ne hem de işgallere karşı çıkan ilk belgedir. Ulusal egemenlik ilkesinden de ilk kez burada söz edilmiştir. Osmanlı Hükumeti’ne karşı ulusal iradeyi savunduğu için bir ihtilal belgesidir. Sivas’ta ulusal bir kongrenin toplanacağını bildirmiştir.

Amasya Genelgesi’nden sonra yaşanan gelişmeleri Şevket Süreyya Aydemir şu şekilde özetlemiştir:

Amasya’dan sonra Mustafa Kemal Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere Erzurum’a geldi. Mustafa Kemal’e Padişah’ın saray başkâtipliğinden memuriyetine son verildiği için İstanbul’a dönmesi bildirildi. Mustafa Kemal ise aynı gün görevlerinden ve askerlik mesleğinden istifa ettiğini bildirdi. Diğer bir deyişle “Sine-i millete döndü.” Mustafa Kemal artık bir sivildir. Bu durumda Mustafa Kemal’in en büyük destekçisi Kazım Karabekir Paşa olur. “Emrinizdeyim Paşam. Ben, subaylarım, erlerim, kolordum, hepimiz emrinizdeyiz” diyerek Mustafa Kemal’e bağlılığını bildirir. O an hem Mustafa Kemal’in hem Millî Mücadele’nin tarihinde kader tayin edici bir andır.

Saraydüzü Kışlası Hakkında Bilgi