1864 Vilayet Nizamnamesi nedir?
1864 Vilayet Nizamnamesi diğer adıyla Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi Sultan Abdülaziz tarafından 8 Ekim 1864 tarafından kabul edilmiştir. Bu nizamname ile Osmanlı Devletinde bütün eyaletler vilayete dönüştürülmüştür. Nizamname gereğince Tuna Vilayeti, Vidin, Niş ve Özü eyaletlerinin birleşmesiyle kurulmuştur. Ayrıca Karaman Eyaleti de bu nizamname ile Konya Vilayeti olarak değiştirilmiştir.Konya vilayeti 1918 ve 1921 yılları arasında işgale uğramıştır. 1923 yılında da Konya Vilayeti, Burdur, Teke, Karaman, Konya ve Niğde olmak üzere 5 şehre ayrılmıştır. Ayrıca Musul Eyaleti, Musul vilayetine, Bağdat Eyaleti, Bağdat Vilayetine, Bosna Eyaleti, Bosna Vilayetine, Basra Eyaleti, Basra Vilayetine, Şam Eyaleti, Şam Vilayetine, Manastır Eyaleti, Manastır Vilayetine, İşkodra Sancağı ise Manastır vilayetinden ayrılarak bağımsız bir vilayet olmuştur. dönüştürülmüştür.
Türk yönetim tarihinde 1864 Vilayet Nizamnamesi’ne büyük önem atfedilir ve birçok kaynakta da Türkiye’de bu Nizamname’yle “il sistemi”ne geçildiği kabul edilir. Bu kabulün geçerli olabilmesi için, il sisteminin özgül özelliklerinin önemli bir kısmının 1864 Vilayet Nizamnamesi ile getirilmiş olması gerekir. Oysa bugün uygulanan il sistemi ile 1864 Vilayet Nizamnamesi’yle Türk taşra yönetim sisteminde yapılan değişiklikler karşılaştırıldığında, “Türkiye’de 1864 Vilayet Nizamnamesi ile il sistemine geçilmiştir” bilgisinin temellerinin çok da sağlam olmadığı görülmektedir. Bu çalışmada 1864 Vilayet Nizamnamesi’yle Osmanlı Devleti’nin taşra yönetiminde bazı önemli değişikliklerin yapıldığı kabul edilmekte ancak bu değişiklerin taşra yönetiminde (il sistemine geçildiği şeklinde) bir sistem değişikliğine yol açmadığı iddia edilmektedir.
Türk yönetim tarihinde 1864 Vilayet Nizamnamesi’nin önemli bir yeri vardır. Bundan önce de Osmanlı Devleti’nin taşra yönetimleriyle ilgili düzenlemeler yapılmıştır ancak 1864 Nizamnamesi, taşra yönetimini bütüncül bir anlayışla ele alan ilk düzenlemedir. Nizamname’yle Türk taşra yönetiminde, yapısal ve işlevsel olarak bazı önemli yenilikler getirilmiştir. Örneğin, günümüzün “İl Özel İdareleri”nin temelini oluşturan “Vilayet Umumi Meclisleri” ilk defa bu Nizamname ile Türk yönetim sistemindeki yerini almıştır. Yine, “nahiye” kademesi idari birim olarak ilk defa bu Nizamname ile düzenlenmiştir. İşlevsel olarak bakıldığında ise, o zamana değin olmayan bazı kamu görevlilerinin taşrada istihdamı öngörülmüş; taşra birimlerinin tüm organ ve görevlileri; yetki, görev ve sorumluluklarıyla birlikte düzenlenmiştir.
1864 Nizamnamesi’yle Osmanlı Devleti’nin taşra yönetiminde önemli değişiklikler olmuştur ancak Nizamname ile ilgili algı bu gerçekliğin de ötesine taşınmıştır. Öyle ki, Türk kamu yönetimi yazını incelendiğinde, araştırmacıların büyük bir çoğunluğunun, 1864 Nizamnamesi’yle “il sistemi”ne geçildiği konusunda neredeyse hemfikir oldukları görülür; birçok makale, kitap ve benzeri eserde, bu ve bu anlama gelebilecek bilgi, doğru kabul edilerek sunulmuştur. Bununla birlikte bu bilginin temellerini, kaynaklarını, doğruluğunu veya yanlışlığını tartışan bir kaynağa (en azından elinizdeki bu çalışma kapsamında taranan kaynaklarda) rastlanmamış ve konu 1864 Nizamnamesi öncesi ve sonrası ile karşılaştırmalı olarak incelenmemiştir.
Konu ile ilgili aramalar:
